Thursday, March 25, 2004
Hail to Haydar-Baba
Mahammad Huseyn Shahryar
Translated by Professor, Dr. Gholam-Reza Sabri-Tabrizi
University of Edinburgh and University of Baku
London, Febuary 29,2002.
Translater's Note
In July 2001 Professor Ali Minai and I met in Malmo. We had a fruitful talk about Azerbaijan's culture and scholars such as Professor Zia Bunyadov. During our conversation, I mentioned that I had translated part of Haydar-Baba of Shahryar into English. He asked me to read those lines in English for him.Impressed by my translation, he asked me to translate the whole 76 five-line poems of Haydar-Baba into English.
I acceeded to Professor Minai's request and undertook the translation.Although it took longer than expected due to my teaching duties at Baku Universities, I finished it on 19th Febuary 2002.When I telephoned Professor Minai with my good news, his daughter told me that her father had suddenly passed away. I regret that he could not live to see my translation.
Finally I must add that my traslation is a free translation as Professor Minai requested. I have however tried to convey the sense and feeling of Haydar-Baba.
Hail to Haydar-Baba
1-
Haydar-Baba when it thunders,
Floods rush down
Girls stand back and watch,
I hail your glory and your people,
May you remember our names too.
2-
When your partridges take flight,
When the rabbits hop out of the bushes,
When your gardens have burst into blossoms,
May you remember our name too,
And make our depressed hearts happy.
3-
When Nowruz gales uproot garden shelters!
And Nowruz flowers and snow drops blossom!
When the clouds wring out their clothes!
Greetings to those who remember us,
Let our sighs turn into mountains.
4-
Haydar-Baba may the sun warm your back,
Make your smiles and your springs shed tears,
Your children collect a bunch of flowers,
Send it with the coming wind towards us,
Perhaps my sleeping fortune would awaken!
5-
Haydar-Baba may you be fortunate!
Be surrounded with springs and orchards!
May you live long after us!
The world is paved with events, deaths and losses!
This world has long been childless and an orphan!
6-
Haydar-Baba my way differed from yours,
Life passed, I could not come until late!
I could not learn what happened to your beautiful ones,
Did not know there were perilous paths,
Losses, separations and death.
7-
Haydar-Baba good sons are faithful,
Life passes,regrets are wasteful,
Disloyal sons won't live long,
Believe me we have never forgotten you,
Forgive us if we failed to see you.
8-
Haydar-Baba when Mirazhdar calls for pilgrimage,
And the village is filled with busy noise,
While Ashig Rustam played his saz,
Do you remember how with such enthusiasm we used to run?
Flapping like winged birds to fly?
9-
Ashig apples from Shangulava village,
Staying there as a guest now and then,
Throwing stones at the apple and quince trees,
All have stayed in my memory like sweet dreams!
Have left traces in my soul and whole being!
10-
Haydar-Baba the geese of Guri lake,
The musical melody of the wind at twisted highways,
The summer and autumn seasons of the village,
Are like moving pictures in front of my eyes!
I sit and watch them within myself!
11-
Haydar-Baba, Garachiman's Road,
The sound of pilgrims' reciting,
May all the troubles of Karbala pilgrimers
Fall in the eyes of the greedy ones,
We are misled by the lies of 'civilization'!
12-
Haydar-Baba, Satan has misled us!
Has dug love out of our hearts,
Has dictated to us the fate of dark days!
Has turned the people against each other!
Friendship is drowned in blood!
13-
Blood is not shed if one sees another's woe!
He who is human never carries a dagger!
Alas, ignorance is a blinding trap!
Our paradise is replaced with hell!
Our happy days are turning mournful!
14-
When autumn leaves fall,
And clouds hover over our village,
Skeykh-al-islam calling for prayer with pleasant voice,
His spiritual words dropped on hearts,
Even the trees bow to his prayer!
15-
May the Dashli-bulakh spring not be filled with gravel!
May its orchards not fade away!
May not passersby on horses ever be thirsty there!
Convey good luck to the running spring,
While watching horizons with sleepy eyes!
16-
Haydar-Baba, at your mountain slope,
The partridge sings, followed by its mate.
The white, grey and black lambs roam.
I wish to wander across the mountain and valleys,
Singing 'o shephard return the flock'!
17-
Haydar-Baba, through the watery ground,
Spring water pours from the meadow's eye,
Lilies swim on the water!
Pretty birds fly over there
Taking time to drink the spring water.
18-
The farm-hands at harvest time,
With scythes comb the wheat like hair,
The hunters seek out quail.
The farm-hands drink their yoghurt,
And after a short nap, return to work.
19-
Haydar-Baba, as the sun sets over the village,
And the children have their dinner,
When the moon appears from behind the clouds,
Tell them stories from us too,
Put a lot of thoughts into our stories!
20-
When granny used to tell us tales,
And the wind used to slam windows and doors,
When wolves used to gobble baby goats,
I still wish to return to childhood.
Once again burst into blossom, and fade away again.
21-
I long to have my auntie's bread, butter and honey,
Get up and put on my overcoat,
And collect gums from the garden trees,
I long for those sweet days!
When I used to ride my wooden horse!
22-
Haji-khala used to wash clothes in the river,
Mamad-Sadig used to repair his roof,
We never realized there were mountains, stones or walls,
We used to jump around everywhere!
How we used to live without care!
23-
When Sheykh-alislam used to call his prayer,
Mashadi Rahim put on his cloak
Mashadi Ajli used to have meat-stew,
We were happy to have food and weddings,
It did not matter, what happens happens.
24-
Malik-Niyaz while galloping, used to suddenly stop'
Take his Varandil gun and shoot at his desired target,
Like falcon hitting their mountain prey.
The girls used to open their windows wide,
What a beautiful scene at the windows!
25-
Haydar-Baba when there is a wedding in the village,
The brides give henna and lamp wicks to their guests as gifts,
And the bridegrooms throw apples from the roof,
I still have my eyes on those girls,
And have my story to be told by singers.
26-
Haydar-Baba, your spring's watercress,
The plantations'cucumber and water-melon,
The hawker's chewing gum and white rock-candy,
Still I remembe its taste in my mouth!
It reminds me of my lost gone- by days.
27-
It was Nowruz, the night bird was singing,
The engaged girl, knitted socks for her man,
Everyone dropped his scarf through a hole,
What a nice tradition was scarf- dropping!
And tying Nowruz gifts to the engaged man's scarf!
28-
I wanted a scarf too, crying for it in our house,
I got a scarf and wrapped it round my waist,
Ran to Gulam's house and threw in my scarf,
Aunty Fatma tied socks on it for me ,
And remembering my khan nana, shed tears!
29-
Haydar-Baba, Mirza Mamadin's orchard,
And the orchards' sweet-sour plums,
The brides' dowry and decorations on the shelves,
Line up in front of my eyes!
Appear along my other memories!
30-
At Nowruz,they prepare red clay,
And model shapes to decorate rooms,
And put bowls, plates and lights on the shelves,
The bride's henna tinted nails,
Cheer up her mother and mother- in-law.
31-
Baki-traders' story of adventures and papers,
The cows' milk and cream,
The wednesday's walnuts and raisins before Nowruz,
The girls jump over fire and water and say:
O wednesday make my fortune as clear as glass!
32-
We used to colour eggs beautifully,
Hit eggs against each other and ate the broken ones,
Did we, ever once, become tired?
Ali used to give me green coloured Ashig!
Reza used to pick flowers for me!
33-
Nowruz-Ali, used to thresh the wheat,
Now and then stopped and shovelled the husks,
Then you see a donkey suddenly stopped,
Looking at the mountain, pricked up its ears!
34-
At evening, as the herd returned to the village,
We used to pull away the young ones and hold on to them,
When the herd passed and reached the village,
We used to mount bare-back on the animals and ride,
And dealt with any objections.
35-
At spring night, waterfall is heard in the river,
The rocks roaring down with the flood,
The wolf's eyes shine in darkness,
Suddenly you hear the dogs start barking at a wolf,
And you see it climb over the hill and disappear.
36-
In winter nights, the room next to the stables,
Is used as a sitting and bedroom by the villagers,
Wood burns bright in the stove.
Offered walnuts,dates and dried fruits,
The village is filled with the sound of talking and laughing.
37-
Cousin Shuja's gift from Baku,
His setting up the Samovar and chatting on the roof,
I remember his tall and handsome appearance.
His death turned his wedding into mourning,
The fortune mirror of Nana-Giz became blurred.
38-
Haydar-Baba, the eyes of Nana-Giz,
Rakhshanda's very sweet words,
I wrote in Turkish so they can read,
They ought to know that man passes, only name remains,
Only a taste remains from good and bad.
39-
Before spring the sun is far off,
The village children loved playing snow-ball,
The snow shoveller shovels snow from the roofs,
As if my soul is still there
Like a partridge fallen down and remained in the snow.
40-
When Granny stretched out her spinning wheel,
And the sun spun its cotton in the cloud,
When the aged wolf lost its teeth.
The herd rose and leaped over the other road,
The milk bowls overflowed with milk.
41-
Khajja-Sultan showed her anger
Mulla-Bagir quickly went silent,
The bread oven was on and smoke filled the house,
Our tea-pot boiled on the stove,
Roasting wheat jumped up and down on the baking tin,
42-
We cleared the plantation and brought back the harvest,
Filled the house, shelves,boxes and wooden trays,
We cooked the marrow in the oven,
We ate the marrow and broke open its seeds,
Almost burst by eating too much,
43-
When the pear-seller arrived from Varzighan,
The children's noise filled the village,
Hearing the news the other side of the village,
We ran quickly and made a jubilant noise,
We exchanged wheat for pears.
44-
At night we went to the river with Mirza Tagi,
I looked at the drowned moon in the water!
Suddenly we saw light in the otherside orchard,
We thought it was a wolf, quickly ran
And did not realize when we climbed over the wall.
45-
Haydar-Baba,your trees became taller,
Alas your youth became old!
Your rich men became thin and poor!
The sun disappeared, its shades lost,darkness fell
The wolf's eyes shined in the darkness!
46-
I have heard that Allah's light is lit,
Your mosque's spring is running again,
The village people have become comfortable,
May Mansur- khan be healthy,
May Allah be his support,whereever is he!
47-
Haydar-Baba,does Mulla Ibrahim still live or not?
Does he still open his school for the children or not?
Does he shut his school at harvest time or not?
Convey my greeting to the teacher.
Convey with special respect and words.
48-
'Khajja- Sultan's aunty has gone to Tabriz',
But let alone Tabriz, she cannot even come to our house.
Children get up and let us go to our own home;
Our headman died and our livelihood ended
Those who are like sheep,will be milked by others.
49-
Haydar-Baba, the world is a false one,
It has remained so from Solomen and Noah.
It has given birth to its sons, and put them in trouble.
It has taken away what has given to anyone,
From Plato remained only one name.
50-
Haydar-Baba, friends and comrades turned away,
Left me one by one in a deserted place and returned,
My springs and lights died down.
The sun set and the night fell at a critical place,
The world became like the ruins of Damascus for me.
51-
The night that I went to Gipchagh with my cousin,
When the moon rose, the horse began prancing round,
We climbed from one mountain to another,
Mash-Mami khan rode his blue-black horse
Pulled free his rifle and fired off a shot.
52-
Haydar-Baba the valley of Gara-Gol,
Khoshkanab's road, twists and turns;
There the grey partridge raises her chicks,
From here we go to our village
Let us return to the story of our village.
53-
who has put Khokanab in this position?
Among the sayyids who lives and who doesn't?
Who has brought Amir-Gafar's house?
Does the spring still run and fill the pool?
Or is it dried up and the orchards withered away?
54-
A-mir-Gafar was the Sayyid's leader,
His blocking of the shahs as they made their way was amazing.
He was sweet towards good men, but bitter to bad ones.
He trembled for the right of victims,
And stood against oppressors like a sword.
55-
Uncle Mir-Mustafa was a tall grand father;
Handsome and bearded, he looked like an older Tolstoy.
He could turn a mourning party to a wedding one.
He upheld the honour of Khoshkanab.
He embellished the appearance of mosques and gatherings.
56-
Majd-alsadat laughed like orchards,
Her voice was like cloudy mountains,
Words melted in her mouth like cream;
She had an open face and deep understanding,
Her green eyes shone with a bright light.
57-
My father kept an open table,
Helping the people was his job,
He was the last of the good ones.
After him every thing changed,
The lights of affection went out.
58-
Mir-Saleh's over-the -top acting,
Mir-Aziz's passionate participation in religious ceremonies,
Mir-Mamad's sudden temper and cooling down,
These are all like past events and stories,
That have gone away, lost, dispursed.
59-
Mir-Abdul's dying his eyebrows,
The dye dropping from sides of his eyebrows,
His standing on tip-toe to peer over the walls and houses,
These are like childhood tales of Shah-Abbas,
I well remember the pleasant days of Khoshkanab.
60-
Aunty Sitara baked lavash,
Mir-Gadir snatched one from her,
Bolted away like a foal and ate,
It was funny the way he snatched the lavash
And my aunty's reaction.
61-
Haydar-Baba, what is A-mir-Haydar doing?
Surely his Samovar must still be on the boil?
He must be old and has lost his teeth
His ears hardly hear and his eyes have sunk in his eyebrows,
Poor aunty, it must make her sad!
62-
Khanum aunty used to pull a face,
When she heard Mir-Abdul speaking ,
And swear that 'Azrael take him'
They mixed their quarrel with jokes,
Had their dinner and went to bed afterwards.
63-
Fizia Khanum was the flower of Khokanab,
A-Mir -Yahya was the cousin's favourite,
Rukhsara was like an actress and popular,
Sayyid -Hussein makes fun of Mir-Saleh,
A-Mir- Jafar becomes upset and starts quarrelling.
64-
Early morning the shephards came,
Collected lambs and sheep from the houses,
While aunty tended her babies,
The smoke rose from the bread ovens,
With the sweet smell of hot bread.
65-
The pigeons soar up together
At sunrise they spread a golden curtain in sky!
Then collect the golden curtain and fly away
The sun rises higher and enhances the glory of the mountain
The face of nature becomes younger.
66-
Haydar-Baba, when you were snow-clad,
Caravans passed over you at nights,
Whether I am in Tehran or Kashan
I still can see them in the distance
My imagination covers all the ground.
67-
I wish I could climb again on your rocks
And look at the past and bygone ages,
See again what has happened to you!
I melt your snow with my tears,
And warm up winter-stricken hearts.
68-
Haydar-Baba, flowers have withered in the bud
Alas blood is the food of the heart
Life is a dark prison,
No one opens the shutter of this prison!
To let us be free and escape from this prison!!
69-
Haydar-Baba, the skies are cloudy and misty
Our days are worse than before,
Take care lest we be separated one from another!
Goodness is taken away from us!
We are left in a desolate position!
70-
Ask this cursed universe
What does it want from this chaos it has created?
Tell the universe to set the stars free
Let the earth turn up side down
And this Satanic system be removed.
71-
I wish to fly with the blowing wind,
Race the water running from the mountain,
And shed tears for my deserted people,
Discover who created this division between us!
And who has passed away and who remain!
72-
Like you I shout my words to the mountains;
You send this message to the skies;
You cannot even shut an owl in a cage;
Here is a lion, roaming from its prison cage,
Calling on insensitive human beings!
73-
Haydar-Baba, when your sense of honour is roused,
When the 'black clouds' leave you alone and fly away,
And rise from your rocks like a sheet of rain,
Get up and see my honour over there
Look down and see my suppressed being!
74-
Haydar-Baba, when geese fly over at night,
Kor-oghli's eyes recognize dark shadow,
Mounts on his horse, Girat, and gallops away,
Here I can not achieve my purpose so quickly!
I can not sleep unless Eyvaz returns safely!
75-
Haydar-Baba, give birth to brave sons,
Break the necks of the wicked,
Trap the wolves at the high way,
Let the herd freely graze in the open,
The sheep become fat!
76-
Haydar-Baba, may you always be cheerful!
Your mouth enjoy good fare!
Your table be open to both friends and strangers,
Tell the world that my poet son Shahryar!
Has sorrow piled upon sorrow in all his days!
xxxxxxxxxxxx
Translated by Professor, Dr. Gholam-Reza Sabri-Tabrizi
University of Edinburgh and University of Baku
London, Febuary 29,2002.
Address: 15 Newton Court,
Kensington Church Street,
London W8 4BD.
Azərbaycan
Könlüm quşu qanad çalmaz, sənsiz bir an, Azərbaycan !
Xoş günlərin getməz müdam xəyalımdan Azərbaycan !
Səndən uzaq düşsəm də mən eşqin ilə yaşayıram,
Yaralanmış qelbim kimi, qelbi viran Azərbaycan.
Bütün dünya bilir sənin qüdrətinlə, dövlətinlə,
Abad olub, azat olub, mülkü-İran, Azerbaycan !
Bisütuni-İnqilabda Şirin-Vətən için Fərhad,
Külüng vurmuş öz başına zaman-zaman Azərbaycan !
Vətən eşqi məktəbində can verməyi öyrənmişik,
Üstadımız demiş heçdir vətənsiz can, Azərbaycan !
Qurtarmakçün zalımların əlindən Rəy şümşadını,
Öz şümşadın başdan-başa olup al qan, Azərbaycan !
Yarəb, nədir bir bu qədər ürəkləri qan etməyin ?
Qolu bağlı qalacaqdır nə vaxtacan Azərbaycan ?!
İgidlərin İran üçün şəhid olmuş, əvəzində,
Dərd almısan, qəm almısan sən İrandan, Azərbaycan !
Övladların nə vaxtadək tərki-vətən olacaqdır ?
Əl-ələ ver, üsyan elə, oyan oyan Azərbaycan !
Yetər fəraq odlarından od ələndi başımıza,
Dur ayağa ! Ya azad ol, ya tamam yan, Azərbaycan !
Şəhriyarın ürəyi də səninki tək yaralıdır,
Azadlıqdır sənə məlhəm, mənə dərman, Azərbaycan !
Azərbaycan
Ey Iran Qəsrini əliylə tikən,
Iran'dan həmisə bəlalar çəkən,
Bulaq gözlərinə dumanlar çökən,
Pərisan məmləkət, dərtli məmləkət.
Üstünə atəslər yagan topragim,
Məhəbbət ocagim, ülfət ocagim,
Ay mənim hamiya bar verən bagim,
Ah çəkmə, bulutlar yanar ahindən.
Tarix az görməyib qudurqanlari,
Qanlini qan tutar, qandir onlari,
Ey mənim xalqimin qartal vuqari,
Enmə, öz zirvənin ucaligindan.
Nə qədər ki yasar cahanda günəs,
Nə qədər ki sudan çəkinər atəs,
Sərq adli üzüyün gövhər qasi tək,
Parlasin, Parlasin qoy, AZƏRBAYCAN.
Azərbaycan Marşı
Ey toprağı lal u mərcan, Azərbaycan Azərbaycann!
Mən verərəm uğrunda can, Azərbaycan Azərbaycann!
Ey vətənim, düşmən əcəb bağrıvı alqan elədi,
Bağlarıvı vurdu xəzan, gör necə viran elədi,
Zülmət geçib döndü zaman, Azərbaycan Azərbaycann!
Ey toprağı lal u mərcan, Azərbaycan Azərbaycann!
Geçmişivə baxmalıdır pir u cəvan ibrət ilə,
Hazır olub ellərimiz intiqama geyrət ilə,
Məqsədimiz var səni azad eyləyək sürət ilə,
Müstəbidə yoxdur aman, Azərbaycan Azərbaycann!
Bəsləmişsən şanlı vətən, nazilə öz evladıvı,
Mən də gərək cəhd eləyib ərşə ucaldam adıvı,
Himmət elə, parçalayıb məhv eləyim cəlladıvı,
Vəqti saadətdür uyan, Azərbaycan Azərbaycann!
Ey toprağı lal u mərcan, Azərbaycan Azərbaycann!
And içirəm namusuma -məsləyimə -vicdanıma,
Gün kimi dünyada müqəddəs tanılan imanıma,
Ya səni azad eləyim, ya boyanam al qanıma,
Haqqın özi dönməz, Azərbaycan Azərbaycann!
Ey toprağı lal u mərcan, Azərbaycan Azərbaycann!
Azadlıq Quşu Varlıq
Hər çənd qurtulmaq hələ yox darlığımızdan,
Amma bir azadlıq doğulub varlığımızdan.
Varlıq nə bizim təkcə azadlıq quşumuzdur,
Bir müjdə də vermiş bizə həmkarlığımızdan.
Bəh-bəh, nə şirin dilli, bu cənnət quşu tuti,
Qəndin alıp ilham ilə dindarlığımızdan.
Dil açmada karlıq da gedər, korluğumuz da,
Çün lalllığımız doğmuş idi karlığımızdan.
Düşmən bizi əlbir görə, təslim olur naçar,
Təslim oluruq düşmənə naçarlığımızdan.
Hər inqilabın vur-yıxı son bənnalıq istər,
Dəstur gərək almaq daha me'marlığımızdan.
Huşyar olasız, düşməni məğlub edəcəksiz,
Düşmənlərimiz qorxuru huşyarlığımızdan.
Birlik yaradın, söz bir ola biz kişilərdə,
Yoxluqlarımız bitdirəcək varlığımızdan.
Təbriz, İyun 1979.
Ey Tehranlı
Ey ədalətli ağıllı,
Söylə, s"n söylə, bu iranlı,
Nələr çəkmiş bu Tehrandan.
Sən ey tehranlı, nadansan.
İnan nadan.
Sanırsan ki, bütün İran,
İbarətdir Tehrandan.
Deyirs"n ki:
"Balıq başı yeyir Rəştli,
Tus ehli kəllə-xər."
Sonra deyirsən:
İsfahan əhli, Qum əhli,
yamandan yaman;
Həerçi betər...
Cavanmərdanə Azərbaycansa türkəxər...
Dəcəlsən, oğrusan,
Yabancıya coxdan satıldın sən.
Vətəni satdın,
Eli yabancıya, yada veren sənsən.
Bizim qardaşlığı bada verən sənsən.
Sənə bir yağlı beş, mütləq düşər,
Mütləq xəyanət imtahanından.
Xəyanət dərsini əzbər bilirsən sən.
Ey tehranlı insaf eylə,
Sənsən xər yoxsa mən ?!
Çalağan Quşu
1
Ay çalan quş, quruyupsan nədən sən ?!
Gözlərində sönüp həyat çırağı.
Qanadların mıxlanıpdır divara,
Çəkilipsən dara, yazıq, biçara.
2
Yadındadır? Quzuları çalanda,
Rəhimsizcə çıxarardın gözünü.
Heç baxmazdın yazıq çoban yalvarır,
Aparardın sən biçarə quzunu.
3
Yadındadır? Qanad çalıp uçarkən,
Dovşanları çalıp göyə çıxardın.
Quzuları baxa-baxa didərdin,
Fir'on kimi nahaq qanlar tökərdin.
4
Yadındadır? Qahhar olup çalardın,
Göydə hər nə göyərçin var, yaxı var.
Məzlumları budarlayıp, deməzdin,
Onların da obası var, eli var.
5
Sürüyəndə körpə quzu, ceyranı,
Aparanda Savalandın başına,
Daş ürəyin anasına yanmazdı,
Hec baxmazdın gözlərinin yaşına.
6
Çinngizlərin, fir'onların qəsrinə,
Söylə məgər az qonupsan, uçupsan?!
Görə-görə zalımlığın axırın,
Sən də onlar gedən yolu tutupsan.
7
Bu pis günə düşmagların səbəbi,
Özündədir, bunu yaxşı qanginən.
Çürüyəndə qupqurumuş bədənin,
Yandırdığın oda düşüp yangünən.
Qafqazlı Qardaşlar ilə Görüş
Ey səfasın unudmayan Qafqaz,
Gəlmişəm zövq alam maraqından.
Qeyrəti coşqun olmayan nə bilir,
Ki, nələr çəkmişəm firaqından.
Qoy gəlim bir qucaqlaşıp öpüşək,
Bir çəkək rüzgar əlindən dad.
Tanrının şükr edək calalına ki,
Bu qədərlikcə olmuşuq azad.
Oxuruq biz sizin təranələri,
Yadigar ömürlərdən, illərdən.
Bakinın söz-sovu, hekayələri,
Düşməz illər boyu dillərdən.
Sazımın qəmli simlərində mənim,
Bakinin başqa bir təranəsi var.
Sinəmin dar xərabəsində dərin,
Bu cəvahirlərin xəzanəsi var.
Mən sizin şanlı qəhramanlarınızı,
Sözlərimdə həmişə yad edərəm.
Zülmə qarşı qılınc sözüm kəskin,
Qəhramanlar kimi cihad edərəm.
Sən kimi qardaş öz qardaşını,
Atmayıb, özgə kimsə dutmayacaq.
Qoca Təbriz də yüz min il keçsə,
Baki qardaşların unutmayacaq.
Gün o gündür ki, Haq yolun düzlər,
Onda biz də düzü düzə qoşarıq.
Ayıranmaz o gün bizi şəmşir,
Əbədi vəsl üçün qucaqlaşarıq.
Rəhimin, Rüstəmin əlini sıxmaq,
Mənə dünya boyunca izzəti var.
Qocalıqda bu izzəti tapmaq,
Bir cavanlıq qədərcə ləzzəti var.
Dilimiz, qanımız bir olduqda,
Qırmaq olmaz bu əhdi-peymanı.
Xalq ilə əhdi möhkəm etmaqda,
Boşluya bilmərik bu imanı.
Gəlmişik doğma yurdumuz Bakiyə,
Qoy bu tarix də iftixar olsun.
Şəhriyardan da bu üfüqlərdə,
Bir sınıq nəğmə yadigar olsun.
Aman Ayrılıq
(Şəhriyar'ın S. Rüstəmə Yazdığı 1-ci Şe'r)
Bu darıxdıran duman ayrılıq,
Başa sovrulan saman ayrılıq.
Aman ayrılıq, aman ayrılıq,
Aman ayrılıq, aman ayrılıq.
Bir gözün açar, bir gözün yumar,
Arazı sərin gördükdə umar,
Hezer'i dərin gördükdə cumar,
Can dəryasına cuman ayrılıq,
Aman ayrılıq, aman ayrılıq.
Arazım vursun baş daşdan daşa,
Göz yaşı gərək başlardan aşa,
Necə yad olsun qardaş qardaşa,
Nə din qanır, nə iman ayrılıq,
Aman ayrılıq, aman ayrılıq.
Göylərin günün, ayın gizlədir,
Ulduz axdırır, sayın gizlədir,
Oxunu atır, yayın gizlədir,
Qəddimi edip kâman ayrılıq.
Aman ayrılıq, aman ayrılıq.
Ayrılıq gələ, bir kərəm qıla,
Bir neçə gün də bizdən ayrıla,
Qəm də bir biz tək sova-savrula,
Hanı bir belə güman ayrılıq.
Aman ayrılıq, aman ayrılıq.
Dedim ayrılıq, gınama məni,
Səni görmüşəm ellər düşməni,
Yüz min kərrə də sınasam səni,
Haman ayrılıq, haman ayrılıq.
Aman ayrılıq, aman ayrılıq.
Amansız gözün yuman ayrılıq,
Can cızlığından uman ayrılıq,
Nə ğəmli yazar roman ayrılıq,
Dillerə salan duman ayrılıq.
Aman ayrılıg, aman ayrılıq.
Sən unudsan da Süleyman məni,
Unudmuyacaq Şəhriyar səni,
Yaz gələr bülbül gapsar çəməni
İndilik sevsin zaman ayrılıq
Aman ayrılıq, aman ayrılıq.
(21 Noyabr-20 Dekabr 1970)
Məmməd Rəhimə (1-ci) Cavab
(Rəhim Bəy'ə Məktub)
1
Ağ göyərçin, ağ qanadın açarsan,
Dam-divardan bir qovşanıp uçarsan,
Ulduzlanıp Baki deyə qaçarsan,
Öpüşləri Rəhim bəyə səpərsən,
Qardaşımın bal dodağın öpərsən.
2
Deynə: Qardaş, məktub gəldi yetişdi,
Sevincimiz qalxıb qəmlə atışdı.
Atışınca yaralarım bitişdi,
Qara baxtın yenə üzü ağ olsun,
Yar da bizdən yad eyləyib sağ olsun.
3
Həç kimsəyə belə sovqat gəlməyip,
Heç bir üzə belə bir gül gülməyip,
Göz yaşımı anam belə silməyip,
Belə meyvə görməz bizim qanalar,
Gocalmasın sizi doğan analar.
4
Bakidən çox sovqat gəlib Təbrizə,
Sabiq zaman biz çox gəlirdik sizə,
Siz də nolaydı bir gələydiz bizə,
Ayrılıq daşını birdən ataydıq,
Canı cana, malı mala qataydıq.
5
Uca dağlar bir birlərin görəllər,
Görüşlərin baxışla göndərəllər,
Saba ilə peyam alıp verəllər,
Şair olar birbirini görməsin ?
Saz-söz ilə peyam alıp verməsin ?
6
Qurban olum mən o şirin dillərə,
Uzaq düşdük, həsrət qaldıq ellərə,
Səhər-axşam yalvarıram yellərə,
Qardaşıma məndən səlam yetirsin,
Ondan da bir xəbər-əsər gətirsin.
7
O taydadır Şəki, Şirvan, Qarabağ,
Bu taydadır Meşqin, Əhər, Qaradağ,
Bir birlərin Arazdan almış soraq,
Araz bizi ayırmadan dağlayıp,
Son özü də gecə-gündüz ağlayıp.
8
Bu təqsimat bundan artıq olanmaz,
Atom esri ixtilaflar qalanmaz,
Bir qanun olmasa dünya dolanmaz,
İndi dünya yüz də desən sağ-soldur,
Muşək üçün iki saatlıq yoldur.
9
İnsanlarıq, insanlığı xoşlayın,
Bir millətik, birləşməyə başlayın,
Bu xan-xanlıq hökümətin boşlayın,
Bu gün gərək bəşər olsun bir millət,
Bir millətə olar mı yüz hökümət ?
10
Bizlər ki, lap bir dil, bir qan qardaşıq,
Gardaş qalsın insanlarıq, yoldaşıq,
Ayaqlara pis sarışıp sarmaşıq,
Pasport ilə deyir getsən sözüm yox,
Pasport deyir: Adım vardır, özüm yox.
11
Hardan gəlim, rəsmilikdə də'vət yox,
Olsa da mən qocalmışam qüvvət yox,
Uşaqlıyam, ayrılmağa taqət yox,
İndilikdə olduq ürək qonağı,
Ürək olsun qonağının yatağı.
12
"Köşki balabanlar Araza baxar " ,
"Araz suyu hənüz gözlərdən axar " ,
El nisgili pis yandırar, pis yaxar,
Qəm var ikən qardaş deyip qaynardıq,
"Yoldaş, məni qurd apardı" oynardıq.
13
Araz deyir: Ulduz kimi axaram,
Göz altından sağa sola baxaram,
Qəhərlənip ildırım tək şaxaram,
Kəsməliyəm iki qardaş arasın,
Ağladaram bağlamadan yarasın.
14
Neçün bizdənrəsmi də'vət etmirsiz ?
Qonşuluğa artıq gəlib getmirsiz.
Yadımız tək dadımıza yetmirsiz.
Sizin eliz bizdən artıq açıqdır,
Mənim ağzım açılmadan uçuqdur.
15
İndi bizim dövlətlər də yanlaşır,
Get bə get də asanlaşır,
Sülhün yeli əsməyə səhmanlaşır,
Biz də xoruz vəzifəsin banlıyaq,
Son görüşmək səhmini səhmanlayaq.
16
Savalana salamını yeterdim,
Ondan sənə ilham alıp gətirdim,
Bir neçəsin yolda salıp itirdim,
Ağır hümmət, qan qiyməti, sədaqət,
Qalsın hələ yoxdur dilimdə taqət.
17
Üfüqlərə rö'ya rəngin yaxıram,
Eynalıdan, Ərk üstündən baxıram,
Timsalıvı dağlar üstə taxıram,
Sən də hünər atın minip çaparsan,
Dumanlı dağlarda məni taparsan.
18
Harda çatdıq göy çeşmənin başına,
Bulaqotu vəsmə çəkmiş qaşına,
Əylən yerə, bir dirsəklən daşına,
Duman keçsin göz yaşını sonda gör,
Qardaşının səfasını onda gör.
19
Cox "Baki'dən fanar gəlir" oxurduq,
Son "Oduma yanar gəlir" oxurduq,
Gör "Başıma nələr gəlir" oxurduq,
İndi duydum onda gəlirmiş fanar,
Son gələcəymiş oduma bir yanar.
20
Eşq əhlisən yaxşı məni qanarsan,
Çox kipləmə, od dutup odlanarsan,
Gözlər yağış yağdırmasa yanarsan,
Mənim qaynar çeşmə kimi gözüm var,
Odur məndə hər cür oda dözüm var.
21
Beylə ki, sən alqışlayırsan məni,
Gedənlərə nisgil edim qoy səni,
Dur, ey gülün xəzan olan xərməni !
Gör bizim də dərdimizi qana var,
Bizlərə də bir ürəkdən yanan var.
22
Yaxınlarım qoydu məni qıraqda,
Yananlarım qaldı məndən uzaqda,
El yaylaqda, özüm qaldım qışlaqda,
İtirdilər xitmətimin əməyin,
Qədrin bilin, el-arxanın köməyin.
23
Təmədünün gözü görüm kor olsun,
Ağzındakı şirin şərbət şor olsun,
Bal da yesə zəhər olsun, çor olsun,
Ağzımızın dadın qapıp apardı,
Ürəkləri çəkip kökdən qopardı.
24
Gah Ərəbi, gah Əcəmi kişləsin,
Hey bu onu, hey o bunu dişləsin,
Ərbabların kərxanasi işləsin,
İndi dəxi millətlər də ayılıp,
Ağızların dişləri də sayılıp.
25
Biz millətlər çox qanqallar biçmişik,
Acı-acı işgiləri içmişik,
Amma dəxi bürküləri keçmişik,
İndi nisbət, üfüq açıp, ışıqdır,
Mənimsə də qiblə səmtim açıqdır.
26
Get bə getdə dünya artıq ayılır,
Gizlin qalmır səs-sədalar yayılır,
Sayılmayan kimsələr də sayılır,
Məni-səni az-çox təhvil alan var,
Sənin kimi məni də yada salan var.
27
Təməddünün qanunları qoxluyup,
Dəxi hamı onun əlin oxuyup,
Sərhədləri toratan tək toxuyup,
Salıp xalqı kor quş kimi qəfəsə,
Sinələrdə yer qalmayıp nəfəsə.
28
Bax Xəzərə hənüz qəmi dərin gör.
Qış cıxmayıp irüzgarı sərin gör.
İlk baharın ancaq sözün şirin gör.
Ümid pilov pişsə gözəl bir şeydir,
Ümid ki var, demək yeməkdən yeydir.
29
Bir vaxt olar bu sözlər də sovuşu,
Bəşər hamı qardaş kimi qovuşu,
Onda biz də qalxızarıq çovuşu,
Ziyarətə gəllik sizin ellərə,
İndilikdə qoy yalvaraq yellərə.
30
Heydərbaba üz Bakiya çöndərir,
Hey gül dərir, bağlar sizə göndərir,
Sözlərizi hey əndərir, döndərir,
Sənlə Süleyman Rüstəmi yad edir,
Bu şivəylə Şəhriyarı şad edir.
Təbriz, Azər 1346
(21Noyabr-20 Dekabr 1967)
Məmməd Rəhim'ə İkinci Cavab
İgidlər yurdu, Qafqazım, sənə məndən alam olsun,
Sənin eşqindən İranda henüz səbri talan var.
Anam Təbriz mənə qəhvarədə söylərdi: Yavrum bil !
Sənin qalmış o tayda, xallı-telli bir xalan var.
Bu dünyada, oğul, eşq əhlinə küfr əhli düşmandır,
Bir Allah can verərsə, min də bizdən can alan vardır.
Onu bizdən ayırdı rüzgarın sazı-nasazı,
Onunçun sızlaram, hər yerdə görsəm saz çalan vardır.
Araz düşman elində bir qılıc tək ortanı kəsdi,
Onun övladı varsa, bil səni yada salan vardır.
Məni başdan çıxarmaqçın, yaramazlar da söylərdi,
Sözə çox e'tibar etmə ki, düz vardır, yalan vardır.
Boy atdım, axtarıp tapdım, nə hasil getməyə gördüm,
Aramızda yolu bağlı, qaranlıq bir dalan vardır.
Bizi küfr əhli istərsə, yükün çatmaq içün istər,
Bizə bunlardan artıq qalsa, bir yırtıq palan vardır.
O gün ki Rəhimin məktubu gəldi çatdı, baxdım ki,
Anam qanılyə qəlbi çırpınanlardan qalan vardır.
Daha Heydərbabanın nə'rəsin qaytarmadan gördüm,
O tayda sinələrdə sanki minlər Savalan vardır.
Ürək qanıylə mən də yazdım, ey nazlı anam Qafqaz,
Sənin də Şəhriyarın tək bu tayda bir balan vardır.
HEYDƏRBABA'YA SALAM- II HİSSƏ
1
Heydərbaba, gəldim səni yoxluyam,
Bir də yatam qucağında yuxluyam,
Ömrü qovam, bəlkə burda haxlıyam,
Uşaqlığa deyəm, bize gelsin bir,
Aydın günnər ağlar üzə gülsün bir.
2
Heydərbaba, çəkdin məni gətirdin,
Yurdumuza-yuvamıza yetirdin,
Yusufuvu uşaq ikən itirdin,
Qoca Yəqub itmişsəm de tappısan,
Qovalayıp qurt ağzından qappısan.
3
Gedənlərin yeri burda görünür,
Xanım nənəm ağ kəfənin bürünür,
Dalımcadır, hara gedəm sürünür,
Bala gəldin ? Niyə beylə gej geldin ?
Səbrim sənnən güləşdi, sen güj gəldin.
4
Mən gördüyüm karvan çatıp köçüpdü,
Ayrılığın şərbətini içipdi,
Ömrümüzün köçü burdan keçipdi.
Keçip, gedip, qedər-gəlmez yollara,
Tozu qonup bu daşlara, kollara.
5
Burda şirin xatirələr yatıplar,
Daşlar ılan başı başa çatıplar,
Aşnalığın daşın birdən atıplar,
Mən baxanda qavzanıllar, baxıllar,
Bir də yatıp yandırıllar yaxıllar.
6
Qəbiləmiz burda qurup ocağı,
İndi olmuş qurd-quşların yatağı,
Gün batanda sönər bütün çırağı,
Və bəldətin leysə ləha ənisü,
İllel yeafirü ve illel isü.
7
Zaman keçir, üfüqlərə toz qalır,
Karvan kimi uzaqlarda toz salır,
Duman gəlir, ürəkləri çulqayır,
Ürək deyir: "Zaman, keçmə, aman dur,
Keçenlərdə gözüm var, bir dayan dur " .
8
Rüzigarın dəyirməni fırlanır,
Məxluq onun dişlərinə tullanır,
Bax ki, bəşər, gənə necə allanır,
Həmişəlik şadlıq umur özünə,
Qəbri görür, toz qondurmur üzüne.
9
Köhnələrin sür-sümüyü dartılıp,
Qurtulanın çul-çuxası yırtılıp,
Mol İbrahim lap əriyip, qurtulup
Şeyxəlislam səhman qalıp qıvraqdır,
Novruzəli qaçaq keçip, qoçaqdır.
10
Ahılların yetmiş kəfən çürüdüp,
Cahılların dünya qəmi kiridip,
Qız-gəlinlər ət-cannarın əridip,
Rəxşəndənin nəvə dutur əlini,
Nənəqızın kürəkəni, gəlini.
11
Çox şükrü var, ginə gəldux, görüşdux,
İtənlərdən, bitənlərdən soruşdux,
Küsmüşdux da, Allah qoysa barışdux,
Bir de görüş qismət ola olmıya,
Ömürlərdə fürsət ola olmıya.
12
Burda xıyal meydannarı genişdi,
Dağlar-daşlar bütün mənlə tanışdı,
Görçək məni Heydərbaba danışdı,
Bu nə səsdir, sən aləmə salıpsan ?
Gəl bir görək, özün harda qalıpsan?
13
Kəcavəylə bu çaydan çox keçmişik,
Bu çeşmədən sərin sular içmişik,
Bu yoncalıqlarda əkip-biçmişik,
Çəpişləri qıdıqlıyan günnərim,
Çəpiş kimi, oynaqlıyan günnərim.
14
Bu xərmanda "aradan xır" oynardıq,
Cumalaşıp qarışqa tək qaynardıq,
Yavaş-yavaş baxçalara ağnardıq,
Ağaşlardan çəling, ağac kəsərdik,
Qoruqçunun qorxusundan əsərdik.
15
Bu tövlədə sarı inək doğardı,
Xanım nənəm inəkləri sağardı,
Ana iysi dam-dibvardan yağardı,
Mən buzovu qucaqlardım qaşmasın,
Deyərdi bax, bayda dolup daşmasın.
16
Bu damlarda çoxlu cızıq atmışam,
Uşaqların aşıqların utmuşam,
Qurquşumlu sakqa alıp satmışam,
Uşaq necə hç zadınan şad olar?
İndi bizim qəmi dutmur dünyalar.
17
Məktəb qalır, uşaqlar dərs alıllar,
Hey yazıllar, hey pozullar, yalıllar,
Mol İbrahim özü evi qalıllar,
Amma bizim yoldaşlardan qalan yox,
Bunlardan bir bizi yada salan yox.
18
Bir vaxtında bu məktəb pərgar idi,
Bir Müseyyib, bir Məmdəsən var idi,
Biri xəlfə, biri vərzişkar idi.
Axud bizlə oynamağa gedərdi,
Özü bizə oynamaq öyrədərdi.
19
Dedim balam, o Məmdəsən nolupdu?
Mə'lum oldu, tifil bala ölüpdü,
Nə var, nə var, burnundan qan gəlüpdü,
Bir yel əsir, baxısan Məmdəsən yox,
Bu kətdə bir burun qanı kəsən yox.
20
Dedim deyin, Müseyyibə nə gəldi?
Qulam gördüm ağlar göz ilə güldü,
Dedi: "O da bahalıq düşdü, öldü."
Dedim yazıq, bizlə hasıl bölənlər,
Bitməyəndə aclarıdan ölənlər.
21
Bu məktəbdə şe'rin şəhdin dadmışam,
Axundun ağzından qapıp udmuşam,
Gahdan da bir axundu alladmışam,
"Başım ağrır"-deyip qaçıp getmişəm,
Baxçalarda gedip gözdən itmişəm.
22
Azad olanda məktəbdən çıxardıq,
Hücum verip birbirin sıxardıq,
Yolda hər nə gəldi vurup yıxardıq.
Uşaq demə, ipin qırmış dana de,
Bir dana da demə, əlli dana de.
23
Məlik Niyaz itgin gedip, yox olup,
Əmir Aslan səktə ilə yıxılup,
Hərə qaçıp bir dərədə sıxılup,
Çörək qəmi çıxıp xalqın ayına,
Hərkəs qalıp öz canının hayına.
24
Kətdi yazıq çıraq tapmır yandıra,
Görüm sizin bərqiz qalsın andıra
Kim bu sözü ərbablara qandıra,
Nədir axı bu millətin günahı?
Dutsun sizi görüm məzlumların ahı.
25
Hər nə alır baha verir qiyməti,
Ucuz fəqət əkinçinin zəhməti,
Bitəndən artıq biçənin ücrəti
Kənd uşağı gedir yolda işliyə,
Orda bəlkə qəndi tapıp dişliyə.
26
Kətdi gəlin kimi dünyanı bəzər,
Öz övrəti yamaq yamağa düzər,
İynə bəzər xalqı, özü lüt gəzər.
İmdi də var çərşabları, albaqdır,
Uşaqların qıpaçası çılpaqdır.
27
Bu baxçada aş tərəsi əkərdik,
Hey su açıp kərdiyə göz tikərdik,
Çıxcaq həmin dərip aşa tökərdik.
Fınqılışlar qaşıqlardan aslanır,
Yağlı desəm quru ağzın ıslanır.
28
Bu döşlərdə quzuları yayardıq,
Axmasınlar ulduz təkin sayardıq,
Quşqovanı çəkip daşa dayardıq,
Quşqovan da elə bil ki, qabandır,
Qurd uzaqdan deyər bəs ki, çobandır.
29
Xanım nənəm naxoş olan il idi,
Qış var ikən külək idi, yel idi,
Qış da çıxdı yağış idi, sel idi.
Yük-yapını hey çatırdux ki, gedax,
Sel çımxırıp məcbur idux qayıdax.
30
Neysan düşdü, biz də düsdük yağışa,
Kim bacara sellər ilə boğuşa,
Hey deyirdik bəlkə yağış yığışa,
Balakişi, faytonçumuz gəlmişdi,
İmamiyə qəhvəsində qalmışdı
31
Bu zəmidə gedip gözdən itərdik,
Tonqal qurup sütülləri ütərdik,
Deyip-gülmək muradına yetərdik,
El də gülsün, muradına yetişsin,
Ürəklərin yaraları bitişsin.
32
Xalvarçılar burda xalvar daşırdı,
Bu küllükdən ulaqlar dırmaşırdı,
Sellər kimi ne'mət aşıp-daşırdı,
Hər iş deyəydin hər kimə görərdi,
Can dərmanı istəyəydin, verərdi.
33
İndi bəşər ac qurd təkin uduxup.
Çömbələnti göz qıcırdıp duruxup.
Baxıllar ki, görsünlər kim sınıxıp ?
Tökülsünlər onun leşin yırtsınlar,
Hərə bir diş ənsəsindən qırtsınlar.
34
Heydərbaba, səndə dəfin"lər var,
Dağlar və'dəsi, xəzinələr var,
Amma sənə bənzər də sinələr var,
Bu sinələr dağlar ilə danışır,
Dağlar kimi göylər ilə qonuşur.
35
Gör hardan mən sənə saldım nəfəsi ?
Dedim qaytar aləmə sal bu səsi,
Sən də yaxşı Simurq etdin məqəsi,
Sanki qanad verdin yelə, nəsimə,
Hər tərəfdən səs verdilər səsimə.
36
Heydərbaba, səni vəTən bilimişdim,
Vətən deyip baş götürüp gəlmişdim,
Səni görüp göz yaşımı silmişdim,
Halbuki, lap qəmli qürbət səndəymiş,
Qara zindan acı şərbət səndəymiş.
37
Kim qaldı ki, bizə buğun burmadı ,
Atdan atdan bizə kəl"k qurmadı,
Bir mərd oğul bizə havar durmadı,
Şeytanları qucaqlayıp gəzdiz siz,
İnsanları ayaqlayıp əzdiz siz.
38
Duvar ucaldı, gün bizə düşmədi,
Zindan qaraldı, göz-gözü seşmədi,
Gündüz gözü mənim lampam geşmədi,
Sel də basdı emmiz dolup göl oldu,
Çox yazığın evi çönüp çöl oldu.
39
Əvvəl başı məndən istiqbal etdiz
Sondan çönup işimdə ixlal etdiz,
Öz zənnizcə üstadı iğfal etdiz,
Eybi yoxdur, keçər gedər, ömürdür,
Qış da çıxar, üzü qara kömürdür.
40
Mənim yolum məhəbbət caddəsiydi,
Son sözlərim Hakqın iradəsiydi,
Məhəbbətin risalət və'dəsiydi,
Yoxsa məndə bir kəs ilə qərəz yox,
Siyasət adlı məndə bir mərəz yox.
41
Haq nə deyir? Küfrə qarşı getməyiz,
Nurdan çıxıp zulmat içrə itməyiz,
Fırıldağa fırfıra tək bitməyiz,
Gördüz də ki olmadı küfrün dibi,
Pul da versə almağa tikmiş cibi.
42
Şeytan bizim qibləmizi çöndərip,
Allah deyən yoldan bizi döndərip,
İlanlı çeşməyə bizi göndərip,
Minnət qoyur ki, arxıvız nəhr olup,
Biz görürürk, sular bizə zəhr olup.
43
Heydərbaba, gileylikdən nə çıxar ?
Zülmün evin səbri-təhəmmül yıxar.
Dərviş olan səbrin əlin bərk sıxar.
Gəl qayıdaq cıxaq Ağadüzünə,
Keçək ginə məhəbbətin sözünə.
44
Deynə uşaq birbiriylə saz olsun,
Bəlkə bu qış bir də çönüp yaz olsun,
Çay-çəmənlər örd"k olsu, qaz olsun,
Biz də baxıp fərəhlənip bir uçaq,
Sınıq-salxaq qanadları bir açaq.
45
Bu baxçadan alçaları dərərdik,
Qış adına çıxıp damda sərərdik,
Hey də çıxıp yalandan çöndərərdik,
Qış zumarın yayda yeyip doyarduq,
Bir küllü də xalqa minnət qoyardıq.
46
Evlər qalır, ev sahibi yox özü,
Ocaqların ancaq işıldır gözü,
Gedənlərin az çox qalıpdır sözü,
Bizdən də bir söz qalacaq, ay aman !
Kimlər bizdən söz salacaq, ay aman !
47
Bizdən sora kürsülərin tovunda,
Kəndin nağılarında, söz-sovunda,
Qarnənənin çaxmağında qovunda,
Heydərbaba, özün qatar sözlərə,
İşqi kimi xumar verər gözlərə.
48
Aşıq deyər bir nazlı yar var ımış,
Eşqindən odlanıp yanar var ımış,
Bir sazlı-sözlü Şəhriyar var ımış,
Odlar sönüp onun odu sönməiyp,
Fələk çönüp onun çərxi çönməyip.
49
Heydərbaba, alçaqların köşq olsun,
Bizdən sora qalanlara eşq olsun,
Keçmişlərin gələnlərə məşq olsun,
Övladımız məzhəbini danmasın,
Hər içi boş sözlərə aldanmasın.
1964.
HEYDƏRBABA'YA SALAM- I HİSSƏ
1
Həydərbaba, ildırımlar şaxanda,
Sellər, sular şaqqıldayıb axanda,
Qızlar ona səf baglayıb baxanda,
Salam olsun, şövkətizə əlizə,
Mənim də bir adım gəlsin dilizə.
2
Həydərbaba, kəkliklərin uçanda,
Kol dibindən dovşan qalzib qaçanda,
Baxçaların çiçəklənib açanda,
Bizdən də bir mümkün olsa yad əylə,
Açılmayan ürəkləri şad eylə.
3
Bayram yeli çardaxları yıxanda,
Novruzgülü, qarçiçəyi cıxanda,
Ağ buludlar köynəklərin sıxanda,
Bizdən də bir yad eyləyən şad olsun,
Dərtlərimiz qoy dikəlsin dağ olsun.
4
Heydərbaba, gün dalıvı dağlasın,
Üzün gülsün, buludların ağlasın,
Uşaqların bir dəstə gül bağlasın,
Yəl əsəndə vər gətirsin bu yana,
Bəlkə mənim yatmış bəxtim oyana.
5
Heydərbaba, sənin üzün ağ olsun,
Dört bir yanın bulaq olsun bağ olsun,
Bizdən sonra sənin başın sağ olsun,
Dünya qəzov-qədər, ölüm itimdir,
Dünya boyu oğulsuzdur, yetimdir.
6
Heydərbaba, yolum səndən kec oldu,
Ömür keçdi, gələmmədim gec oldu,
Heç bilmədim gözəllərin nec oldu.
Bilməz idim döngələr var, dönüm var,
İtkinlik var, ayrılıq var, ölüm var.
7
Heydərbaba, igid əmək itirməz,
Ömür keçər, əfsus bəhrə bitirməz,
Namərd olan ömrü başa yetirməz.
Biz də vallah unutmarıq sizləri,
Görəmməsək halal ədin bizləri.
8
Heydərbaba, Mir Əjdər səslənəndə,
Kənd içinə səsdən küydən düşəndə,
Aşıq Rüstəm sazın dilləndirəndə,
Yadındadır nə hövlənək qaçardım?
Quşlar təkin qanad çalıb uçardım.
9
Şəngilava yurdu aşıq alması,
Gah da gedib orda qonaq qalması,
Daş atması, alma, heyva salması,
Qalıb şirin yuxu kimi yadımda,
Əsər qoyub ruhumda hər zadımda.
10
Heydərbaba, Quru gölün qazları,
Gədiklərin sazaxları çalan sazları,
Kənd-kövşənin payızları, yazları,
Bir sinema pərdəsidir gözümdə,
Tək oturub seyr ədirəm özüm də.
11
Heydərbaba, Qaraçimən cadası,
Çavuşların gələr səsi-sədası,
Kərbəlaya gədənlərin qadası,
Düşsün bu ac yolsuzların gözünə,
Təməddünün uyduq yalan sözünə.
12
Heydərbaba, şeytan bizi azdırıb,
Məhəbbəti ürəklərdə qazdırıb,
Qara günün sərnövüştün yazdırıb,
Salıb xalqı bir birinin canına,
Barışığı bələndirib canına.
13
Göz yaşına baxan olsa, qan axmaz,
İnsan olan xəncər belinə taxmaz,
Amma heyif , kor tutduğun buraxmaz.
Behiştimiz cəhənnəm olmaqdadır,
Zilhiccəmiz Məhərrəm olmaqdadır.
14
Xəzan yeli yarpaqları tökəndə,
Bulud dağdan yenib kəndə çökəndə,
Şəyxülislam gözəl səsin çəkəndə,
Nisgilli söz ürəklərə dəyərdi,
Ağaşlar da Allaha baş əyərdi.
15
Daşlıbulaq, daş-qumunan dolmasın,
Baxçaları saralmasın, solmasın,
Ordan keçən atlı susuz qalmasın,
Deynə bulaq, xeyrin olsun, axarsan,
Üfüqlərə xumar-xumar baxarsan.
16
Heydərbaba, dağın-daşın sərəsi,
Kəklik oxur, dalısında fərəsi,
Quzuların ağı, bozu, qərəsi,
Bir gedəydim dağ dərələr uzunu,
Oxuyaydım: "Çoban, qaytar quzunu!"
17
Heydərbaba, Suluyerin düzündə,
Bulaq qeynər çay-çəmənin gözündə,
Bulaqotu üzər suyun üzündə,
Gözəl quşlar ordan gəlib keçəllər,
Xəlvətləyib bulaqdan su içəllər.
18
Biçin üstü sünbül biçən oraqlar,
Eylə bil ki, zülfü darar daraqlar.
Şikarçılar bildirçini soraqlar.
Biçinçilər ayrannarın içəllər,
Bir huşlanıb sondan durub biçəllər.
19
Heydərbaba, kəndin günü batanda,
Uşaqların şamın yeyib yatanda,
Ay bulutdan cıxıb qaş-göz atanda,
Bizdən də bir sən onnara qissə de,
Qissəmizdə çoxlu qəmu-qüssə de.
20
Qarı nənə gecə nağıl deyəndə,
Külək qalxıb qap-bacanı döyəndə,
Qurd keçinin Şəngülünü yeyəndə,
Mən qayıdıb bir də uşağ olaydım.
Bir gül açıb onnan sora solaydım.
21
Əmməcanın bal-bəhməzin yeyərdim.
Sondan durub üst donumu geyərdim.
Baxçalarda tiringəni deyərdim.
Ay özümü o əzdirən günnərim,
Qarğı minib at gəzdirən günnərim.
22
Həçi xala çayda paltar yuvardı,
Məmməd Sadıq damlarını suvardu,
Heç bilməzdik dağdı, daşdı, duvardı,
Hər yan gəlsə şıllaq atıb aşardıq,
Allah, nə xoş, qəmsiz-qəmsiz yaşardıq.
23
Şeyxəlislam münacatı deyərdi,
Məşəd Kazım ləbbadəni geyərdi,
Məşədcəli bozbaşları yeyərdi,
Biz xoş uduq, xəyrat olsun, toy olsun,
Fərq ələməz, hər nə olacaq, qoy olsun!
24
Məlik Niyaz vərəndilin salardı,
Atın çapıp, geydacıdan çalardı,
Qırxı təkin gədik başın alardı,
Dolayıya qızlar açıp pəncərə,
Pəncərələrdə nə gözəl mənzərə!
25
Heydərbaba, kəndin toyun tutanda,
Qız-gəlinlər həna, piltə satanda,
Bəy gəlinə damdan alma atanda,
Mənim də o qızlarında gözüm var,
Aşıqların sazlarında sözüm var.
26
Heydərbaba, bulaqların yarpuzu,
Bostanların gülbəsəri, qarpuzu,
Çərçilərin ağ nabatı, sakqızı,
İndi də var damağımda dad verər,
İtgin gedən günlərimdən yad verər.
27
Bayram idi, gecəquşu oxurdu,
Adaxlı qız bəy corabı toxurdu,
Hər kəs şalın bir bacadan soxurdu.
Ay nə gözəl qaydaydı şal sallamaq.
Bəy şalına bayramlığın bağlamaq.
28
Şal istədim mən də övdə ağladım,
Bir şal alıb tez belimə bağladım,
Qulamgilə qaşdım, şalı salladım,
Fatma xala mənə corab bağladı,
Xan nənəmi yada salıb ağladı.
29
Heydərbaba, Mirzəməmmədin baxçası,
Baxçaların turşaşirin alçası,
Gəlinlərin düzmələri, taxçası,
Hey düzülür gözlərimin rəfində,
Heymə vurur xatirələr səfində.
30
Bayram olub qızıl palçıq əzəllər,
Nakqış vurub otaqları bəzəllər,
Taxçalara düzmələri düzəllər,
Qız-gəlinin fındıqcası, hənası,
Həvəslənər anası, qaynanası.
31
Bakiçinin sözü-sozu, kağızı,
İnəklərin bulaması, ağızı,
Çərşənbənin girdəkanı, mövizi,
Qızlar dəyər: " Atıl-matıl çərşənbə,
Ayna təkin baxtım açıl çərşənbə"
32
Yumurtanı göyçək güllü boyardıq,
Çakqışdırıb sınanları soyardıq,
Oynamaqdan bircə məgər doyardıq ?
Əli mənə yaşıl aşıq vərərdi,
İrza mənə Novruzgülü dərərdi.
33
Novruzəli xərməndə vəl sürərdi,
Gahdan yenib küləşlərin kürərdi.
Dağdan da bir çoban iti hürərdi.
Onda gördün ulaq ayaq saxladı,
Dağa baxıb qulaqların saxladı.
34
Axşambaşı naxır ılan gələndə,
Qoduqları çəkib vurardıq bəndə,
Naxır keçib gedib yetəndə kəndə,
Heyvanları çılpaq minib qovardıq,
Söz cıxsaydı sinə gərib sovardıq.
35
Yaz gəcəsi çayda sular sarıldar.
Daş-qayalar seldə aşıb harıldar.
Qaranlıgda qurdun gözü parıldar.
İtlər gördün, qurdu seçib ulaşdı,
Qurd da gördün, qalxıb gədikdən aşdı.
36
Qış gecəsi tövlələrin otağı,
Kəndilərin oturağı, yatağı,
Buxarıda yanar odun yanağı,
Şəbçərəsi, girdəkanı, iydəsi,
Kəndi basar gülüb-oynamaq səsi.
37
Şüca xaloğlunun Bakı sövqəti,
Damda qurar samavarı, söhbəti,
Yadımdadır səsi, qəddi, qaməti,
Cünəmmədin toyu döndü yas oldu.
Nənəqızın bəxt aynası kas oldu.
38
Heydərbaba, Nənəqızın gözləri,
Rəxşəndənin şirin-şirin sozləri,
Türki dedim, oxusunlar ozləri,
Bilsinlər ki, adam gedər ad qalar,
Yaxşı-pisdən ağızda bir dad qalar.
39
Yaz qabağı gün güneyi dövəndə,
Kənd uşağı qar gülləsin sevəndə,
Kürəkçilər dağda kürək züvəndə,
Mənim ruhum eylə bilin ordadır,
Kəklik kimi batıb qalıb qardadır.
40
Qarı nənə uzadanda işini,
Gün bulutda əyirərdi teşini,
Qurd qocalıb çəkdirəndə dşini,
Sürü qalxıb dolayıdan aşardı,
Baydaların südü dolub daşardı.
41
Həccə Sultan əmmə, dişin qısardı,
Molla Bağır əmoğlu tez mısardı,
Təndir yanıb tüssü övü basardı,
Çaydanımız ersin üstə qaynardı,
Qovurqamız sac içində oynardı.
42
Bostan pozub gətirirdik aşağı,
Doldururduq övdə taxta-tabağı,
Təndirlərdə pişirərdik qabağı,
Özün yeyib toxumların çıtdardıq,
Çox yeməkdən lap az qala çatdardıq.
43
Vərziğandan armut satan gələndə,
Uşaqların səsi düşərdi kəndə,
Biz də bu yandan eşidib biləndə,
Şıllaq atıp bir qışqırıq salardıq,
Buğda verip armutlardan alardıq.
44
Mirza Tağıynan gecə getdik çaya,
Mən baxıram seldə boğulmuş aya,
Birdən işıq düşdü o tay baxçaya,
"Ey vay"-dədik-"qurtdur", qəyitdik qaşdıq.
Heç bilmədik nə vaxt küllüktən aşdıq.
45
Heydərbaba, ağacların ucaldı,
Amma heyif cavanların qocaldı,
Toxluların arıqlayıb acaldı,
Kölgə döndü, gün batdı, qaş qərəldi.
Qurdun gözü qaranlıqda bərəldi.
46
Eşitmişəm yanır Allah çırağı,
Dayir olup məscidizin bulağı,
Rahat olup kəndin əvi, uşağı,
Mənsur Xanın əli qolu var olsun !
Harda qalsa Allah ona yar olsun !
47
Heydərbaba, Mol İbrahim var, ya yox ?
Məktəb açar, oxur uşaqlar, ya yox ?
Xərmən üstü məktəbi bağlar, ya yox ?
Məndən axunda yetirərsən salam.
Ədəbli bir salamı-ma la-kalam.
48
Həccə Sultan əmmə gedib Təbrizə.
Amma nə Təbriz ki, gələmmir bizə.
Balam durun, qoyaq gedək əmmizə.
Ağa öldü tufağımız dağıldı.
Qoyun olan yad gedübən sağıldı.
49
Heydərbaba, dünya yalan dünyadır,
Süleymandan. Nuhdan qalan dünyadır,
Oğul doğan dərdə salan dünyadır,
Hər kimsəyə hər nə verib alıbdır.
Əflatundan bir quru ad qalıbdır.
50
Heydərbaba, yaru-yoldaş döndülər.
Bir də məni çöldə qoyub çöndülər.
Çeşmələrim, çıraqlarım söndülər.
Yaman yerdə gün döndü, axşam oldu,
Dünya mənə xərabəyi-Şam oldu.
51
Əmoğluynan gedən gece Qıpcağa,
Ay ki, cıxdı atlar gəldi oynağa,
Dırmaşardıq, dağdan aşarıq dağa.
Məşməmi Xan, göy atını oynatdı,
Tüfəngini aşırdı, sakqıldatdı.
52
Heydərbaba, Qara Gölün dərəsi,
Xoşqənabın yolu, bəndi, bərəsi,
Orda düşer çil kehliyin feresi,
Ordan keçər yurdumuzun özünə,
Biz də keçək yurdumuzun sözünə
53
Xoşqənabı yaman günə kim salıb ?
Seyyidlərdən kim qırılıb, kim qalıb ?
Amir Qaffar dam-daşını kim alıb ?
Bulaq ginə gəlib gölü doldurur ?
Ya quruyub baxçaları soldurur ?
54
Amir Qaffar seyyidlərin tacıydı,
Şahlar şikar etməsi qeyqacıyfı,
Mərdə şirin, namərdə cox acıydı,
Məzlumların hakqı üstə əsərdi,
Zalımları qılış təkin kəsərdi.
55
Mir Mustafa dayı, uca boy baba,
Heykəlli, sakqallı Tolustoy baba,
Eyləyərdi yas meclisin toy baba,
Xoşqənabın abırrısı, ərdəmi,
Mescidlerin, meclislerin görkemi.
56
Məcdüssadat gülerdi bağlar kimi,
Guruldardı bulutlu dağlar kimi,
Söz ağzında ərirdi yağlar kimi,
Alnı açıq, yaxşı, dərin qanardı,
Yaşıl gözlər çıraq təkin yanardı.
57
Mənim atam süfrəli bir kişiydi,
El əlindən tutmaq onun işiydi,
Gözəllərin axıra qalmışıydı,
Ondan sora dönərgələr dönüplər,
Məhəbbətin çıraqları sönüplər.
58
Mir Salehin dəlisovluq etməsi,
Mir Əzizin şirin şaxsey getməsi,
Mir Məmmədin qurulması, bitməsi,
İndi desək əhvalatdı, nağıldı,
Keçdi, getdi, itdi, batdı, dağıldı.
59
Mir Əbdülün aynada qaş yaxması,
Cövcülerinden qaşının axması,
Boylanması, dam-duvardan baxması,
Sah Abbasın dürbünü yadəş bəxeyr !
Xöşqənabın xoş günü, yadəş bəxeyr !
60
Sitar emme, nəzikleri yapardı,
Mir Qadir də hər dəm birin qapardı,
Qapıp yeyip, dayca təkin çapardı,
Gülmeliydi onun nəzik qappası,
Əmmənin de ərsininin şappası.
61
Heydərbaba, Amir Heydər neyniyür ?
Yine yə'qin samovarı qeyniyür.
Day qocalıb alt əngiynən çeyniyür.
Qulaq batıp, gözü girib qaşına,
Yazıq əmme, hava gəlib başına.
62
Xanım əmmə Mir Əbdülün sözünü,
Eşidəndə əyər ağzı-gözünü,
Məlkamıda verər onun özünü,
Davaların şuxluq ulan qatallar,
Əti yeyip, başı atib yatallar.
63
Fizzə xanım Xoşqənabın gülüydü.
Amir Yahya əmqızının quluydu.
Rüxsarə artist idi, sevgiliydi.
Seyyid Hüseyn Mir Salehi yamsılar,
Amir Cəfər qeyrətlidir, qan salar.
64
Səhər tezdən naxırçılar gələrdi,
Qoyun -quzu, dam-bacada mələrdi,
Əmmə Canım körpələrin bələrdi.
Təndirlərin qavsanardı tüssüsü,
Çörəklərin gözəl iyi, issisi.
65
Göyərçinler dəstə qalxıp uçallar,
Gün saçanda qızıl pərdə açallar,
Qızıl pərdə açıp yığıp qaçallar.
Gün ucalıp artar dağın cəlalı,
Təbiətin cavanlanar cəmalı.
66
Heydərbaba, qarlı dağlar aşanda,
Gecə kərvan yolun azıp çaşanda,
Mən hardasam, Tehranda ya Ka'şanda,
Uzaqlardan gözüm seçər onnarı,
Xiyal gəlip aşıp keçər onnarı.
67
Bir çıxaydım Damqayanın başına,
Bir baxaydım keçmişinə, yaşına,
Bir görəydim nələr gəlmiş başına.
Mən də onun qarlarıynan ağlardım,
Qış donduran ürəkleri dağlardım.
68
Heydərbaba, gül qönçəsi xəndandir,
Amma heyif, ürek qəzası qandır,
Zindəganlıq bir qaranlıq zindandir,
Bu zindanın dəriçəsin açan yox,
Bu darlıqdan bir qurtulub qaçan yox.
69
Heydərbaba, göylər bütün dumandır,
Günlərimiz birbirindən yamandır,
Birbirizdən ayrılmayın amandır,
Yaxşılığı əlimizden alıplar,
Yaxşı bizi yaman günə salıplar.
70
Bir soruşun bu qarğımış felekden,
Nə istiyir bu qurduğu kələkdən ?!
Deynə keçirt ulduzları ələktən.
Qoy tökülsün bu yer üzü dağılsın.
Bu şeytanlıq qurğusu bir yıxılsın.
71
Bir uçaydım bu çırpınan yelinən,
Bağlaşaydım dağdan aşan selinən,
Ağlaşaydım uzaq düşen elinən,
Bir görəydim ayrılığı kim saldı ?
Ölkəmizdə kim qırılıp, kim qaldı ?
72
Mən sənin tək dağa saldım nəfəsi,
Sən də qeytər göylərə sal bu səsi,
Bayquşun da dar olmasın qəfəsi,
Burda bir şir darda qalıp bağırır.
Mürüvvətsiz insanları çağırır.
73
Hedərbaba, qeyrət qanın qaynarkən,
Qaraquşlar səndən qopup qalxarkən,
O sıldırım daşlarınnan oynarkən,
Qavzan mənim himmətimi orda gör,
Ordan əyil qamətimi darda gör.
74
Heydərbaba, gecə durna keçəndə,
Koroğlunun gözü qara seçəndə,
Qıratını minip kəsip biçəndə,
Mən də burdan tez mətləbə çatmaram,
Eyvaz gəlip çatmayıncan yatmaram.
75
Heydərbaba, merd oğullar doğginən,
Namərdlərin burunnarın oğginən,
Gədiklərdə qurdları dut boğginən,
Qoy quzular ayın-şayın otlasın,
Qoyunların quyruqların qatlasın.
76
Heydərbaba, sənin göylün şad olsun,
Dünya varkən ağzın dolu dad olsun,
Səndən keçən tanış olsun, yad olsun,
Deynə menim şair oğlum Şəhriyar,
Bir ömürdür, qəm üstünə qəm qalar.
I Hissəyə Şəhriyarın Öz Şərhləri:
1-ci Bənd ; Heydərbaba bir dağ adıdır ki, bu şe'rin həmsöhbəti və eyni zamanda şahididir.
2-ci Bənd ; Novruzgülü və qarçiçəyi. Yazda əriyib getməkdə olan qar altından baş qaldıran iki çiçəkdir.Birincisi bənövşə rəngli paltar geyinmiş həyalı və utanğac gəlinə bənziyir ikincisi isə ağ geyinmiş şən və xöşbəxt aşiqi xatırladır.
8-ci Bənd ; Mir Əjdər məşhur bir bələdçinin, Aşıq Rüstəm şöhrətli bir aşığın adıdır.
9-cu Bənd ; Şəngülava gözəl baxçalarıyla məşhur olan bir kəndin adıdır. Aşıq alması isəbir üzü sarı, bir üzü qırmızı olan şirin və sulu bir alma növüdür.
10-cu Bənd ; Quru Göl Tehrana gedən yolun kənarında Şibli dağının ətəyindəyer alan nisbətən böyük bir göldür. Quru Göldə yabani qaz, ördək və digər su quşları var. Yayda suyu bir miqdar azaldığı üçün Qurugöl deyilmişdir.
25-ci Bənd ; 1. Kənd toylarının müxtəlif mərasimlərindən biri də budur ; Aydınlıq əlaməti olaraq bir dəstə piltə, bir kasa islanmış xına siniyə qoyulur və kənd qızları tərəfindən qonaqlar arasında gəzdirilir. Hamı bu piltəylə xınadan bir miqdar alır, maddi vəziyyətinə görə bir az pul verir. Toplanan pul məşşatəyə-yengəyə verilir. 2. Kənd toylarının mərasimlərindən biri də budur ; Gəlini ata mindirib bəy evinə gətirirlərkən, bəy dama cıxıb əvvəlcədən bir az kəsilmiş almanı parçalanması üçün var gücüylə gəlinin ayağının altına atır. Alma doyma əlaməti olduğundan almanın parçalanması onların heç bir zaman bir birlərinə doymayacaqları mə'nasına gəlir.
27-ci Bənd ; Kənd evlərində damın ortasında bir baca vardır. Baca havanı dəyişdirmək, evə günəş və işığın girməsinə imkan yaratmaq, eyni zamanda təndirin dumanını çölə atmaq içindir. Bunlardan başqa bir çox iş bu bacalar vasitəsiylə yerinə yetirilir. Bacaların bu sonrakı vəzifələrindən mən "Gecənin Əfsanəsi" adlı şe'rimdə çox söz etdim. Xüsusiylə nişanlı görmədə və onunla danışmada bu bacaların mühüm rolu vardır. Bir də Novruz bayramı gecələrində şal sallama adəti bu bacalar vasitəsiylə yerinə yetirilir. Belə ki; İlin son çərşənbəsindən (axır çərşənbəsindən) sonra kəndin gəncləri və uşaqları özlərini tanıtdırmadan axşamüstü qaranlıq basdığı zaman "damlara gedib bayramlıq istəyəcəyik" deyə rəngli şallarını alıb bacalardan aşağı sallayırlar. Ev sahibi şal sallayanın kim olduğunu təxmin etməyə çalışaraq onun şalına ona uyğun hədiyyələr bağlarlar. O zamanların bayramlıq hədiyyələri güllü yun corablar, ipək dəsmallar, ağız qarmonları , boyanmış yumurta, üzüm qurusu və müxtəlif şirnilərdən ibarət idi. Bu adət bayramda həm uşaqları xüsusiylə yoxsul uşaqları sevindirdiyi və könüllərini aldığı üçün kənd bayramının, el şənliyinin ən gözəl, nəşəli və təntənəli adətlərində biriydi.
28-ci Bənd ; O il mənim nənəm rəhmətə getişdi. Buna görə də biz bayram şənliklərində iştirak etməməliydik. Ancaq mən uşaq idim, başa düşmürdüm, yaramazlıq edib, dava-dalaşla, ağlayıb-sızlamayla bir şal alıb qonşumuz xalaoğlum Qulamgilə qaçdım, dama çıxıb bacadan şalı salladım. Xalaoğlumun anası rəhmətlik Fatma xala dərhal şalın mənim olduğunu bilib mərhum Xanım nənəmi xatırlayıb ağlaya-ağlaya şalıma bir cüt corab bağladı. Hələ də mələklərdən gözəl o kəndli qadının ilahi siması mənim gözlərimin önündə unudulmaz bir lövhə kimi canlanır.
29-cu Bənd ; Mirzəməmməd, Mirzə Məhəmməd deməkdir. Onun Heydərbaba dağının ətəyində gözəl və könül açan bir baxçası var idi. Mənə və dostlarıma istədiyimiz vaxt oraya girməyə icazə vermiş və hər cürə sərbəstliyi tanımışdı.
31-ci Bənd ; Azərbaycanda bir adət kimi ilin son çərşənbə gəcəsi su üstündən atlayıb bu sözləri oxuyurlar :
Baxtım mənim, səid baxtım bərəkallah,
Ağ əllərə xına yaxdım, bərəkəllah.
Atıl-matıl çərşənbə,
Bəxtim açıl çərşənbə.
Tehranda isə su yerinə atəş üstündən atlayıb başqa bir şe'r oxuyurlar.
34-cü Bənd; Kənd uşaqlarının əyləncələrindən biri də budur; Axşamüstü naxır və sürü çəmənlikdən gəldiyi vaxt qoduqları naxırdan ayırıb geridə saxlayırlar. Naxır bir qədər uzaqlaşdıqdan sonra onları minib çapırlar, bələdçiləri yamsılayaraq hay-huy çıxarıb mahnı oxuyurlar. Bəzən heyvanların sahibi hadisədən xəbərdar olub şikayət edər, mühakimə başlardı. O zaman uşaqlar özlərini müdafiə etmək məcburiyyətində qalırlardı.
37-ci Bənd ; Şüca xaloğlu; İgid və gözəl bir gənc idi. Bakıdan gəldiyi vaxt çox gözəl hədiyyələr gətirmişdi. Gözəl nişanlısı ilə toy eleyib evlənmək istəyirdi. Yaxşı qarmon çalardı. Hər gün ikindi vaxtı damda məclis qurardı. Samovarı qaynar, kəndin cavanlarını başına toplayıb deyib gülərdi. Heyif ki, tale onun həyatını faciəli bir filmə çevirdi. Bəxtsiz gənc, toy ərəfəsində tifo xəstəliyindən öldü. Əfsanəvi nişanlısını ellərə buraxıb getdi.
38-ci Bənd ; Nənəqız və Rəxşəndə ; mənim qohumlarım vəuşaqlıq yoldaşlarım idilər.
39-cu Bənd ; Novruz Bayramı qabağı soyuqlar keçib havalar bir az isinməyə başlayıdığı vaxt uşaqlar qartopu oynamağa başlarlar. Gənclər də qar üstündə xizəklə sürüşərlərdi. Bu oyuna bir növ kənd xizəyi adını vermək mümkündür. Bu oyun xeyli məharət, bacarıq və çeviklik istər. Bundan başqa oturub sürüşüldüyü üçün xizəkdən bir az rahatdır.
40-cı Bənd ; Teşi; Ətdöyənə oxşayan toxumacılıq alətidir (iğidir). Kənd qadınları nazik bir çubuq vasitəsiylə onu döndərib dizlərinin üstində topladıqları ağ yun və pambuğu əyirirlər. Bu bənddə buludlara bürünmüş günəş o teşiyə oxşadılmışdır.
41-ci Bənd ; Xalam qış günləri səhər tezdən təndiri yandırar, ev-eşiyi toplar, qaydaya salar, yenidən taxtı qurardı. Bunun üçün əvvəlcə evdəkilərin taxtın altından çıxıb başqa bir yerə getmələri lazım idi. Ancaq bu yer dəyişmə bizim kimi tənbəllərə çox çətin gəlirdi. Xüsusiylə xalamın yaşlı əri heç cürə isti taxtın altından çıxıb yerini dəyişdirmək istəməzdi. Əlindən gəldiyi qədər o yana, bu yana dönər, taxtın altından çıxmayı gecikdirirdi. Eyni zamanda xalamdan qorxduğu üçün onunla çəkinərək danışırdı. Xalamın əsəbləşərək dişlərini qıcırdatması, onların arasında keçən söhbət və danışıqlar həqiqətən də bizim üçün çox maraqlı olurdu.
43-cü Bənd ; Vərziğan, o vaxtlar meyvəsi bol olan bir yerin adıdır. Oradan ətraf kəndlərə xeyli miqdarda meyvə daşınıb satılırdı. Vərziğandan gələn armud satıcılarının səsi uşaqların ruhunu oxşardı. Alış-veriş nəqd pulla deyil, dəyiş-toqquşla olurdu, hamı bir ovuc arpa buğda verib bir miqdar armud alırdı.
44-cü Bənd ; Mirzə Tağı Bağırzadə, mənim xalamın oğlu idi. Bir gecə onunla çaya gedib aya baxdıq. Ay elə bil suda boğulan bir adam kimi çırpınırdı. Mənim şairlik iste'dadım təzə-təzə ilhamlanmışdı ki, birdən çayın o biri tərəfində bir cüt parıltı yanan bir işıq kimi diqqətimizi cəlb etdi. Aman, qurddur deyə qayıdıb qaçdıq, yol yoxuş idii yolu zornan dırmandıq. Elə qorxmuşduq ki, artıq mənim ayaqlarım hərəkət etmirdi, yeriyə bilmirdim. Əzab-əziyyətlə saralmış bir halda və titrəyə-titrəyə evə çatdım. O gecə hətda yorğanın altında da uzun müddət özümə gələ bilmədim.
47-ci Bənd ; Molla İbrahim, mənim müəllimimdir. O həqiqətən çox fəzilətli bir insandır. Son qırx beş ildə məktəb açıb təhsil işiylə məşğul olmuş, xalqın köməyinə çatmışdır. İndi də bütün mahal xalqı ona müraciət edir, ondan fikir alırlar. İndinin bir çox şöhrətli adamı ondan ders almışdır. Çoxları yüksəlişlərini ona borcludurlar. Heç kimdən kömək istəməz, son dərəcə qənaətlə, rahatlıqla yaşayır. Balaca tarlasından əldə etdiyi məhsul onun yeganə gəlir qaynağıdır. Bütün həyatı ya tarlasında işləyib ailəsi üçün yaşayış tə'min etməkdə ya da kənd uşaqlarını başına toplayıb məktəbdə dərs verməklə keçmişdir. Məktəbdə dediyi dərslər üçün pul almazdı.
48-ci Bənd ; Ailəmiz Təbrizdə olduğu vaxtlar böyük xalam bir neçə ildə bir Təbrizə gələrdi. Rəhmətlik atam vəfat edib ailə Tehrana köçüdkdən sonra xalamın Təbrizə gəldiyini eşitdikdə hamımız kədərlənib belə deyərdik: "Görəsən xalamın vəziyyəti bizsiz necədirnecədir, harda qalır ?" Bu bənd bax o hislərə həsr olunub.
51-ci Bənd ; Qıpçaq, dağ ətəyindəki kəndlərdən biridir. Uşaq ikən əmioğlum Mahmud Nur Azərlə birgə bir dəfə ora qonaq olmuş, bir neçə gün qalıb gəzmiş, at çapdırmışdıq.
52-ci Bənd ; Qaragöl, Heydərbabanın yanında bir vadinin adıdır. Qayışqurşaq kəndi ilə mənim ata-baba yurdum olan Xoşgənab kəndini bir-birinə bağlayır.
54-cü Bənd ; Ağa Mir Qafar, Xoşgənabın görkəmli seyidlərindəndir. Mərhum Mustafa El-Memalikin dostu olan rəhmətlik Hacı Mir Şərifdən sonra Təbrizdə və Tehranda hamıdan çox tanınmışdır. Xoş sifətli, xoş söhbətli, əliaçıq və cəsur bir adam idi. Çox sərt olsa da yəri gələndə həqiqəti müdafiə edir, haqqın tərəfində yer alır, haqsızı qılınc kimi kəsərdi. Onun zarafatları, məclislərdə danışdığı incə, şirin sözləri və lətifələri onu bir sənətkar səviyyəsinə çıxardırdı. Bu günün diliylə desək o bir komik və əxlaqlı pyeslərin həm yazıcısı, həm də oyuncusu idi. Rollarını çox yaxşı oynardı. Onun olduğu məclisdə hamı gülməkdən qırılırdı. Məsələn, Nəsrəddin şah vəfat etdiyi zaman vəliəhd Muzəffərəddin Şah Təbrizdən Tehrana gedərkən çox qəmli və kədərli idi, göz yaşlarını saxlaya bilmirdi, saray əhli şahın kefini az da olsa açmaq üçün Ağa Mir Qafara müraciət ederlər. O dərhal şahın atının yüyənindən yapışır, zarafat başlar. Axırda iş o yerə gəlir ki, şah gülməkdən keçir, az qala atdan yıxılmaq dərəcəsinə gəlir və gəlin məni bu seyidin əlindən qurtarın deyə fəryad edər.
Özünün kiçik malikanəsi var idi, bundan əldə etdiyi gəlirlə ailəsini dolandırırdı. Varlılardan aldığını da kasıblara verirdi. Onun malikanəsində işləyən Xoşgənablı kəndlilər də yun və ipəkdən toxunmuş qiymətli paltarlar geyərdilər.
55-ci Bənd ; Mərhum Mir Mustafa Dayı, atamın dayısı idi. Uzun boylu, iri gövdəli, enli, qalın saqqallı, məhşur rus yazıçısı və filosofu Tolstoyu xatırladan bir adamdı. Ruhi cəhətdən də Firdövsiyə oxşayırdı. Çoxlu dastan və qəhramanlıq hekayəsini əzbərdən bilirdi. Yeri gələndə danışırdı, onun qeyri-adi danışığı da çoxlu təşbih, istiarə və başqa bənzətmələrl" dolu idi. Bəzən də maraqlı və gülməli sözlər söyləyərdi. Məsələn, bir gün bir qadının uzun burnunu insanların gözünü nişan alan bir qoşalüləyə bənzətmişdi. Şəhərdə o qədər məşhur deyildi, ancaq kəndlərdə böyük şöhrətə malik adlı-sanlı bir şəxsiyyət idi.
56-cı Bənd ; Məcdüssadat, mərhum Ağa Mir Etaullah igid və yaraşıqlı bir kişi idi. Uzun boya, cazibəli simaya, uzun geniş alına, yanan yaşıl gözlərə sahib idi. O da mərhum Ağa Mir Qafar kimi həmişə qaynayıb-coşardı, eyni zamanda çox zaraftcıl və məclislərin yaraşığıydı. Musiqini çox sevərdi. Uşaqlarını musiqi öyrənməyə həvəsləndirirdi. Sərt və hiddətli idi. Ümumiyyətlə demək olar ki, Xoşgənabın görk"mli şəxslərindən biri idi.
57-cü Bənd ; Mənim rəhmətlik atam Hacı Mir Ağa Xoşgənabi, xoş sifətli bir seyid idi. Onun şəxsiyyəti ilk baxışda özünü göstərirdi. Orta boylui xoş üzlü, ağır təbiətli, şirin söhbətli, kəskin baxışlı və çox əliaçıq idi. Onun süfrəsi daima açıq idi. Ailə üzvlərinin sayısı 30-40 nəfərə çatırdı. Onun qapısı istər kəndli, istərsə də şəhərli olsun, hamının üzünə açıq idi.Həddindən artıq şe'r və musiqi sevərdi. Hər cürə əməyə və sənətə ürəkdən kömək edərdi. Eyni zamanda yaxşı bir xəttat idi. İri məşkihatda mərhum Xoşnevisbaşının, incə yazıda isə mərhum Emir Nizam Kərrusinin şagirdi olmuşdu. Esasən çox sakit, yumuşaq, incə və həlim-səlim bir adam idi. Lakin bəzən də şiddətlə əsəbləşər, çox hirslənərdi. O anda tükləri biz-biz olur, gözləri qızarardı.
Atam ixtisası olan hüquq elmində və məhkəmə işlərində çox savadlı idi. Bir çox ixtilaf və hadisələri sülhlə nəticələndirirdi. Haqsızların məhkəmələrini nə qədər varlı və nüfuzlu olursa olsunlar rədd edər, haqlıları müdafiə edərdi. Yoxsul və məzlum insanların imdadına yetişər, onları düşünərdi. Bəzən də onlara cibindən xərclik verir, qalmaq imkanı yaradırdı. Həqiqətən o bütün ömrünü məzlumların haqqını müdafiə etməklə sərf etdi. İlk baxışda hamıyla ünsiyyət qurur, qaynayıb-qarışırdı. Ancaq son dərəcə təmiz, insaflı və ədalətliydi. Sözü o zamankı alimlərin nəzərində çox mö'təbər idi. Xoşgənab seyidlərinin içərisində zənnimcə iki adam-bir mərhum Hacı Mir Eələkbər Xoşginabii bir də mənim atam çox yüksək mərtəbədə idilər. Allah onların hər ikisinə də rəhmət eyləsin.
Atam müqəddəs Qədir gecəsi vəfat etməyi çox arzulayırdı. Məhz elə də oldu. 1313 hicri günəş ilinin (miladi 1934-X.B.) ramazan ayının 23-də sahur vaxtı, sabah əzanınına yaxın anidən beyin qanamasından üzü gülər halda bu dünyadan köçdü. Mən o gecə Xorasan yaylalarından birində idim. Yuxuda atamı ayın üstündə durarkən gördüm, ayla birlikdə fırlanırdı. Ayın nuru onu sinəsinə qədər örtmüşdü. O elə qəhqəhələrlə gülürdü ki, səsi üfüqlərə yayılırdı. Gözlərimi açdıqda ixtiyar kənd müəzzini "Allahu-Ekbər"lə əzan oxumağa başladı. Mən pərişan bir vəziyyətdə lampanı yandırdım və Hafiz divanından fal açdım. O vaxta qədər diqqətimi cəlb etməyən qəzəlin ilk beyti belə idi:
Yarın hicranı, fəraq gecələri sona çatdı. Taləh ulduzum söndü, dövran sona çatdı.
İki gün sonra atamın vəfat etdiyini bildirən teleqramı aldım.
58-ci Bənd ; Ağa Mir Salehin gözəl yazısı və yazı üslubu var idi. O açıq qəlbli, köklü bir adam idi. Danışırkən elə həyacanlanırdı ki, onu tanımayan dinləyici özünü dəliliyə vurduğunu zənn edərdi.
Rəhmətlik Ağa Mir Eziz də heykəl kimi, cüssəli, yaraşıqlı bir adam kişi idi. O kəndin toy və yaslarında dəstəbaşı olurdu. Bu işləri ləyakət və bacarıqla idarə edərdi.
Mərhum Ağa Mir Məmməd, (Ağa Mir Möhsün oğlu) atası kimi yaxşı at minib tüfəng dəqiq nişan alırdı. Onunla aralarında olan bir məsələdən danışıldığı zaman təpəsi atardı, dostları onu bu zəif tərəfindən tutub bəzən zarafatla ona hücum edərdilər. O anda onun ağzı köpüklənə-köpüklənə danışması, hədə-qorxu gəlməsi çox maraqlı olurdu.
59-cu Bənd ; Rəhmətlik Ağa Mir Ebdülxalıq, mənim kiçik xalamın əri idi. Gəncliyində maraqlı hərəkətləri var idi. Qadınları yamsılayaraq üz-gözünü bəzərdi, qaşlarına boya yaxıb, gözünə sürmə çəkərdi, çarşaba bürünüb divarın arxasından baxar, gənclərə qaş-göz atardı. Onun bu hərəkəti Xoşgənabda olduğum uşaqlıq çağımın şirin xatirələrindən birisi olduğu üçün nəzmə aldım.
Şah Abbasın durbini: Məşhur Cəmşidin camı necə hər şeyi özündə əks etdirirdisə, Şah Abbasın durbini də guya hər şeyi göztərməyə qadir imiş. Onun haqqında bizim yerlərdə olduqca çoxlu hekayələr nəql edirlər. Durbinin rolunu, Şah Abbasın ondan necə istifadə edib, nələr gördüyünü həyacanla danışırdılar.
60-cı Bənd ; Mənim dörd xalam var idi. Onlar yaş etibariylə; Xədicə Sultan, Sitarə ,Sara (Emməcan) və Səyyarə (Xanım əmmə)
61-ci Bənd ; Ağa Mir Heydər, böyük xalamın əridir. Səksən yaşında, artıq çokmüş olan bu ixtiyar hələ də zarafatlarından əl çəkmir. İndi də kinayəli və mənalı sözləri ilə hamının diqqətini cəlb edir. Çox qonaqpərvər, əliaçıq bir kişi idi, samovarı həmişə qaynayar, özü də həddindən artıq çay içərdi.
62-ci Bənd ; Məlkamid, Mələk əl-mövd (Ezrail) sözünün qısaldılmış formasıdır. Kəndlərdə onu ölü yuyan mənasında işlədirlər.
63-ci Bənd ; Fizzə xanım, dayımın qızıdır. Xoşgənabın çox hörmət edilən qadınlarından biridir.
Ağa Mir Yəhya, mərhum Məcdüssadatın qardaşı, çox səmimi və xoş qəlbli bir insandır. Dastan şe'rlərini çox gözəl oxuyurdu. "Şahnamə"ni də atası kimi çox yaxşı oxuyurdu.
Rüxsarə xanım, atamın xalasının qızıdır. Bacarıqlı və sevilən bir qadındır. Başqalarını yamsılamaqda səhnədəki istedadalı artisti də arxada qoyurdu.
Ağa Seyid Yəhya, emioğlumdur. Çox təmiz və şəxsiyyətli bir insandır. Şəkakilərlə qohum olduğu üçün son otuz ildən bəri Qıpçaq kəndində yaşayırdı.
Ağa Mir Cəfər, rəhmətlik Ağa Mir Qafarın böyük öğludur. Çox işgüzar, əməksevər və cəsarətli bir insandır. Eli də çox ağırdır, kənddəki davalarda iştirak etsəydi mütləq pis bir hadisə baş vermeliydi.
67-ci Bənd ; Damqaya, Şəngülava və Güllücə kəndlərinin arasında dağın başında yüksəlib əyilən bir qayadır. Təbiət sanki oranı yay-qış çobanları və səyyahları yağışdan və qardan qorumaq üçün bir sığınacaq kimi meydana gətirmişdir. Uşaqlar da yay aylarında bəzən oraya çıxıp qayanın başından ətrafı seyr edər və o gözəl mənzərələrdən ləzzət alardılar.
67-ci Bənd ; Esərin bu bəndində Koroğlu dastanına işarə olunmuşdur. Şair özünü Koroğlunun yerinə qoyup hadisələr qurtarmadan əvvəl yatmaq istəmədiyini söyləyir.
Koroğlu dastanı Azərbaycanın, bəlkə də dünyanın ən məşhur dastanlarından biridir. Dastan qısaca beledir: Dastanın qəhramanı Koroğlu öz oğlu Eyvazı müharibə meydanına göndərir. Gün batır, axşam olur, ancaq Eyvaz geri qayıtmaz. Bütün gecə Eyvazı gözləyən Koroğlunun gözlərinə yuxu girməz. Onun gözləri qaranlıq gecədə gah qaranlıqla, gah tufanlai gah da göydəki qara buludlarla mübarizə edib vuruşmaq istər. Göydə qatar-qatar düzülüb uçan durnalardan öz öğlunu soruşar. Səhərə qədər gözlərinə yuxu girməz. Dan yeri ağarınca məşhur Qıratına minib düşmanın üstünə gedər, onu məğlub edər, əsir düşən Eyvazı qurtarıb gəlir. Eyvazın qayıtmasıyla dastan sona çatır.
Muhammed Hüseyn ŞEHRİYÂR
Heyder Baba, ıldırımlar şakanda,
Seller, sular şakkıldayıb akanda,
Kızlar ona saf bağlayıb bakanda,
Selâm olsun şevkatize, elize,
Menim de bir adım gelsin dilize.
Heyder Baba, kehliklerin uçanda,
Göl dibinden dovşan kalkıb, kaçanda,
Bahçaların çiçeklenib açanda,
Bizden de bir mümkün olsa, yâd ele,
Açılmayan ürekleri şâd ele.
Bayram yeli çardakları yıkanda,
Novruz gülü, kar çiçeği çıkanda,
Ağ bulutlar köyneklerin sıkanda,
Bizden de bir yâd eyleyen sağ olsun,
Derdlerimiz koy dikkelsin dağ olsun.
Heyder Baba, gün dalıvı dağlasın,
Üzün gülsün, bulakların ağlasın,
Uşaklarun bir deste gül bağlasın,
Yel gelende ver getirsin bu yana,
Belke menim yatmış bahtım oyana.
Heyder Baba, senin üzün ağ olsun,
Dört bir yanın bulak olsun, bağ olsun,
Bizden sora senin başın sağ olsun,
Dünya kazov-kader, ölüm-itimdi,
Dünya boyu oğulsuzdu, yetimdi.
Heyder Baba, yolum senden keç oldu,
Ömrüm keçdi, gelenmedim geç oldu,
Heç bilmedim gözellerin neç oldu,
Bilmezidim döngeler var, dönüm var,
İtginlik var, ayrılık var, ölüm var.
Heyder Baba, igit emek itirmez,
Ömür geçer efsus bere bitirmez,
Nâmerd olan ömrü başa yetirmez,
Biz de vallah unutmarık sizleri,
Görenmesek helâl edin bizleri.
Heyder Baba, Mir Ejder seslenende,
Kend içine sesden-köyden düşende,
Aşık Rüstem, sazın dillendirende,
Yadındadır ne hövlesek kaçardım,
Kuşlar tekin kanad çalıb uçardım.
Şengülava yurdu, aşık alması,
Gâh da gedib orda konak kalması,
Daş atması, alma-heyva salması,
Kalıb şirin yuhu kimin yadımda,
Eser koyub, ruhumda her zadımda.
Heyder Baba, Kuru gölün kazları,
Gediklerin sazak çalan sazları,
Ket kövşenin payızları, yazları,
Bir sinema perdesidir gözümde,
Tek oturub, seyr ederem özümde.
Heyder Baba, Karaçemen caddası,
Çovuşların geler sesi, sedası,
Kerbelâ’ya gedenlerin kadası,
Düşsün bu aç, yolsuzların gözüne,
Temeddünün uyduk yalan sözüne.
Heyder Baba, şeytan bizi azdırıb,
Mehebbeti üreklerden kazdırıb,
Kara günün ser-nüviştin yazdırıb,
Salıb halkı bir-birinin canına,
Barışığı beleşdirib kanına.
Göz yaşına bakan olsa, kan akmaz,
İnsan olan hancer beline takmaz,
Amma hayıf, kör tutduğun burakmaz,
Behiştimiz cehennem olmakdadır,
Ziheccemiz meherrem olmakdadır.
Hazan yeli yarpakları tökende,
Bulut dağdan yenib kende köçende,
Şeyhülislam gözel sesin çekende,
Nisgilli söz üreklere deyerdi,
Ağaçlar da Allah’a baş eyerdi.
Daşlı bulak daş-kumunan dolmasın,
Bahçaları saralmasın, solmasın,
Ordan keçen atlı susuz olmasın,
Deyne bulak, hayrın olsun, akarsan,
Ufuklara humar-humar bakarsan.
Heyder Baba, dağın daşın seresi,
Kehlik okur, dalısında feresi,
Kuzuların ağı, bozu, karası,
Bir gedeydim dağ-dereler uzunu,
Okuyaydım: "Çoban, kaytar kuzunu".
Heyder Baba, Sulu yerin düzünde,
Bulak kaynar çay çemenin gözünde,
Bulakotu, üzer suyun üzünde,
Gözel kuşlar ordan gelib keçerler,
Halvetleyib bulakdan su içerler.
Biçin üstü sünbül biçen oraklar,
Ele bil ki, zülfü darar daraklar,
Şikarçılar bildirçini soraklar,
Biçinçiler ayranların içerler,
Bir huşlanıb, sondan durub biçerler.
Heyder Baba, kendin günü batanda,
Uşakların şamın yeyib yatanda,
Ay bulutdan çıkıb kaş-göz atanda,
Bizden de bir sen onlara kıssa de,
Kıssamızdan çoklu gam u gussa de.
Karı nene gece nağıl deyende,
Külek kalkıb kap-bacanı döyende,
Kurd keçinin Şengülüsün yeyende,
Men kayıdıb bir de uşak olaydım,
Bir gül açıb ondan sora solaydım.
‘Emmecan’ın bal bellesin yeyerdim,
Sondan durub üs donumu geyerdim,
Bahçalarda tiringeni deyerdim,
Ay özümü o ezdiren günlerim,
Ağac minib, at gezdiren günlerim.
Heçi hala çayda paltar yuvardı,
Memmed Sadık damlarını suvardı,
Heç bilmezdik dağdı, daşdı, divardı
Her yan geldi, şıllak atıb aşardık,
Allah, ne koş, gamsız-gamsız yaşardık.
Şeyhülislam münâcatı deyerdi,
Meşed Rahim lebbâdeni geyerdi,
Meşdâceli bozbaşları yeyerdi,
Biz hoş idik, hayrat olsun, toy olsun,
Fark eylemez, her n’olacak, koy olsun.
Melik Niyaz verendilin salardı,
Atın çapıb kıykacıdan çalardı,
Kırkı tekin gedik başın alardı.
Dolayıya kızlar açıb pencere,
Pencerelerden ne gözel menzere.
Heyder Baba, kendin toyun tutanda,
Kız gelinler hena, pilte satanda,
Bey geline damdan alma atanda,
Menim de o kızlarında gözüm var,
Aşıkların sazlarında sözüm var.
Heyder Baba, bulakların yarpızı,
Bostanların gülbeseri, karpızı,
Çerçilerin ağ nebatı sakkızı,
İndi de var damağımda, dad verer,
İtgin geden günlerimden yad verer.
Bayram idi gece kuşu okurdu,
Adaklı kız bey çorabın tokurdu,
Herkes şalın bir bacadan sokurdu,
Ay ne gözel kaydadı şal sallamak,
Bey şalına bayramlığın bağlamak.
Şal istedim men de evde ağladım,
Bir şal alıb tez belime bağladım,
Gulam gile kaçdım, şalı salladım,
Fatma hala mene çorab bağladı,
Han nenemi yada salıb ağladı.
Heyder Baba, Mirzemmed’in bahçası,
Bahçaların turşa şirin alçası,
Gelinlerin düzmeleri, tahçası
Hey düzüler gözlerimin refinde,
Heyme vurar hatıralar sefinde.
Bayram olub, kızıl palçık ezerler,
Nakış vurub, otakları bezerler,
Tahçalara düzmeleri düzerler
Kız-gelinin fındıkçası, henası,
Heveslener anası, kaynanası.
Bakıçının sözü, sovu, kağızı
İneklerin bulaması, ağızı,
Çerşenbenin girdekânı, mövizi
Kızlar deyer: “Atıl-matıl, çerşenbe,
Ayna tekin bahtım açıl, çerşenbe”.
Yumurtanı göyçek, güllü boyardık,
Çakkışdırıb sınanların soyardık,
Oynamakdan birce meğer doyardık,
Eli mene yaşıl aşık vererdi,
İrza mene novruz gülü dererdi.
Novruz Ali hermende vel sürerdi,
Kâhdan enib küleşlerin kürerdi,
Dağdan da bir çoban iti hürerdi,
Onda gördün ulak ayak sahladı,
Dağa bakıb kulakların şahladı.
Akşam başı nahırçılar gelende,
Kodukları çekib, vurardık bende,
Nahır keçib gedib yetende kende,
Heyvanları çılpak minib kovardık,
Söz çıksaydı, sine gerib sovardık.
Yaz gecesi çayda sular şarıldar,
Daş kayalar selde aşıb, karıldar,
Karanlıkda kurdun gözü parıldar,
İtler gördün, kurdu seçib ulaşdı,
Kurd da gördün, kalkıb gedikden aşdı.
Kış gecesi tövlelerin otağı,
Kentlilerin oturağı, yatağı,
Buharıda yanar odun yanağı,
Şebçeresi, girdekânı, iydesi,
Kendi basar gülüb-danışmak sesi.
Şücâ haloğlunun Baki savgati,
Damda kuran samavarı, söhbeti,
Yadımdadı şestli keddi, kameti,
Cünemmegin toyu döndü, yas oldu,
Nene Kız’ın baht aynası kâs oldu.
Heyder Baba, Nene Kızın gözleri,
Rakşende’nin şirin-şirin sözleri,
Türki dedim, okusunlar özleri,
Bilsinler ki, adam geder ad kalar,
Yahşı-pisden ağızda bir dad kalar.
Yaz kabağı gün güneyi döyende,
Kend uşağı kar güllesin sövende,
Kürekçiler dağda kürek züvende,
Menim ruhum ele bilin ordadır,
Kehlik kimi batıb kalıb, kardadır.
Karı Nene uzadanda işini,
Gün bulutdan eyirerdi teşini,
Kurd kocalıb, çekdirende dişini,
Sürü kalkıb dolayıdan aşardı,
Badyaların südü aşıb-daşardı.
Hecce Sultan emme dişin kısardı,
Molla Bağır emoğlu tez mısardı,
Tendir yanıb, tüstü evi basardı,
Çaydanımız arsın üste kaynardı,
Kovurkamız saç içinde oynardı.
Bostan pozub getirerdik aşağı,
Doldurardık evde tahta tabağı,
Tendirlerde pişirerdik kabağı,
Özün yeyib, tohumların çıtlardık,
Çok yemekden lap az kala çatlardık.
Verzeğan’dan armud satan gelende,
Uşakların sesi düşerdi kende,
Biz de bu yandan eşidib bilende,
Şıllak atıb bir kışkırık salardık,
Buğda verib armudlardan alardık.
Mirza Tağı’ynan gece getdik çaya,
Men bakıram selde boğulmuş aya,
Birden ışık düşdü otay bahçaya,
”Eyvay dedik, kurddu”, kayıtdık, kaşdık,
Heç bilmedik ne vakt küllükden aşdık.
Heyder Baba, ağaçların ucaldı,
Amma hayıf cevanların kocaldı,
Tokluların arıklayıb acaldı,
Kölge döndü, gün batdı, kaş kereldi,
Kurdun gözü karanlıkda bereldi.
Eşitmişem yanır Allah çırağı,
Dayır olub mescidüzün bulağı,
Râhat olub kendin evi, uşağı,
Mensur Han’ın eli kolu var olsun,
Harda kalsa, Allah ona yar olsun.
Heyder Baba, Moll’ İbrahim var, ya yok?
Mekteb açar, okur uşaklar, ya yok?
Hermen üstü mektebi bağlar, ya yok?
Menden ahonda yetirersen selâm,
Edebli bir selâm-ı mâ lâkelâm.
Hecce Sultan emme gedib Tebriz’e,
Amma ne Tebriz ki, gelemmir bize,
Balam durun, koyak gedek evmize,
Ağa öldü, tufakımız dağıldı,
Koyun olan yad gediben sağıldı.
Heyder Baba, dünya yalan dünyadı,
Süleyman’dan, Nuh’dan kalan dünyadı,
Oğul doğan, derde salan dünyadı,
Her kimseye her ne verib alıbdı,
Eflatun’dan bir kuru ad kalıbdı.
Heyder Baba, yaru yoldaş döndüler,
Bir-bir meni çölde koyub, çöndüler,
Çeşmelerim, çırahlarım, söndüler,
Yaman yerde gün döndü, akşam oldu,
Dünya mene harâbe-i şâm oldu.
Emoğluynan geden gece Kıpçağ’a,
Ay ki çıkdı, atlar geldi oynağa,
Dırmaşırdık, dağdan aşırdık dağa,
Meşmemi Han göy atını oynatdı,
Tüfengini aşırdı, şakkıldatdı.
Heyder Baba, Kara gölün deresi,
Hoşgenâb’ın yolu, bendi, beresi,
Orda düşer çil kehliğin feresi,
Ordan keçer yurdumuzun özüne,
Biz de keçek yurdumuzun sözüne.
Hoşgenâb’ı yaman güne kim salıb?
Seyyidlerden kim kırılıb, kim kalıb?
Amir Gafar dam daşını kim alıb?
Bulak gene gelib gölü doldurur,
Ya kuruyub, bahçaları soldurur.
Amir Gafar seyyidlerin tacıydı,
Şahlar şikar etmesi kıykacıydı,
Merde şirin, nâmerde çok acıydı,
Mazlumların hakkı üste eserdi,
Zalimleri kılıç tekin keserdi.
Mir Mustafa dayı, uca boy baba,
Heykelli, sakkallı, Tolustoy baba,
Eylerdi yas meclisini, toy baba,
Hoşgenâb’ın âb-ı rûsu, erdemi,
Mescidlerin, meclislerin görkemi.
Mecdüssâdât gülerdi bağlar kimi,
Guruldardı, buludlu dağlar kimi,
Söz ağzında erirdi yağlar kimi,
Alnı açık, yakşı, derin kanardı,
Yaşıl gözler çırağ tekin yanardı.
Menim atam süfreli bir kişiydi,
El elinden tutmak onun işiydi,
Gözellerin âhire kalmışıydı,
Ondan sonra dönergeler döndüler,
Mehebbetin çırağları söndüler.
Mir Sâlih’in deli sevlik etmesi,
Mir Aziz’in şirin şahsey getmesi,
Mir Memmed’in kurulması, bitmesi,
İndi desek, ahvâlâtdı, nağıldı,
Keçdi getdi, itdi batdı, dağıldı.
Mir Abdül’ün aynada kaş yakması,
Çövçülerinden, kaşının akması,
Boylanması, dam-divardan bakması,
Şah Abbas’ın dürbini, yâdeş behayr,
Hoşgenâb’ın hoş günü, yâdeş behayr.
Sitâr’ emme nezikleri yapardı,
Mir Kadir de her dem birin kapardı,
Kapıb, yeyib, dayça tekin çapardı,
Gülmeliydi onun nezik kappası,
Emmemin de, ersininin şappası.
Heyder Baba, Amir Heyder neyneyir?
Yakın gene samavarı keyneyir,
Day kocalıb, alt engiynin çeyneyir,
Kulak batıb, gözü girib kaşına,
Yazık emme, havâ gelib başına.
Hanım emme Mir Abdül’ün sözünü,
Eşidende eyer ağzı, gözünü,
Melkâmıd’a verer onun özünü,
Da’vaların şuhlugılan katallar,
Eti yeyib, başı atıb yatallar.
Fizze hanım Hoşgenâb’ın gülüydü,
Amir Yahya em kızının kuluydu,
Ruhsâre artist idi, sevgiliydi,
Seyid Hüseyn Mir Salih’i yansılar,
Amir Cefer geyretlidir, kan salar.
Seher tezden nahırçılar gelerdi,
Koyun kuzu dam bacadan melerdi,
Emme Can’ım körpelerin belerdi,
Tendirlerin kavzanardı tüstüsi,
Çöreklerin gözel iyi, istisi.
Göyerçinler deste kalkıb uçallar,
Gün saçanda kızıl perde açallar,
Kızıl perde açıb, yığıb kaçallar,
Gün ucalıb, artar dağın celâli,
Tebietin cevanlanar cemâli.
Heyder Baba, karlı dağlar aşanda,
Gece kervan yolun aşıb çaşanda,
Men hardasam, Tehran’da, ya Kâşan’da,
Uzaklardan gözüm seçer onları,
Hayâl gelib, aşıb keçer onları.
Bir çıkaydım Damkaya’nın daşına,
Bir bakaydım keçmişine, yaşına,
Bir göreydim neler gelib başına,
Men de onun karlarıylan ağlardım,
Kış donduran ürekleri dağlardım.
Heyder Baba, gül konçesi handandı
Amma hayıf, ürek gazası kandı,
Zindegânlık bir karanlık zindandı,
Bu zindanın derbeçesin açan yok,
Bu darlıkdan bir kurtulub kaçan yok.
Heyder Baba, göyler bütün dumandı,
Günlerimiz birbirinden yamandı,
Birbirizden ayrılmayın, amandı,
Yakşılığı elimizden alıblar,
Yakşı bizi yaman güne salıblar!
Bir soruşun bu karkınmış felekden,
Ne isteyir bu kurduğu kelekden?
Deyne, keçirt ulduzları elekden,
Koy tökülsün, bu yer üzü dağılsın,
Bu şeytanlık korkusu bir yığılsın.
Bir uçaydım bu çırpınan yelinen,
Bağlaşaydım dağdan aşan selinen,
Ağlaşaydım uzak düşen elinen,
Bir göreydim ayrılığı kim saldı?
Ölkemizde kim kırıldı, kim kaldı?
Men senin tek dağa saldım nefesi,
Sen de kaytar, göylere sal bu sesi,
Baykuşun da dar olmasın kefesi,
Burda bir şîr darda kalıb bağırır,
Mürüvvetsiz insanları çağırır.
Heyder Baba, gayret kanın kaynarken,
Karakuşlar senden kopub kalkarken,
O sıldırım daşlarıynan oynarken,
Kavzan, menim himmetimi orda gör,
Ordan eyil, kâmetimi darda gör.
Heyder Baba, gece durna keçende,
Köroğlunun gözü kara seçende,
Kıratını minib, kesib biçende,
Men de burdan tez matlaba çatmaram,
Eyvaz gelib çatmayıncan yatmaram.
Heyder Baba, merd oğullar doğginan,
Nâmerdlerin burunların oğginan,
Gediklerde kurdları dut boğginan,
Koy kuzular ayın şayın otlasın,
koyunların kuyrukların katlasın.
Heyder Baba, senin könlün şad olsun,
Dünya varken ağzın dolu dad olsun,
Senden keçen yakın olsun, yad olsun,
Deyne menim şâir oğlum Şehriyâr,
Bir ömürdür gam üstüne gam kalar.
“Heyder Baba’ya Selâm, 2. Baskı, Tebriz 1954/55”
